Σελίδες 19-21

1. Ο Ηράκλειος και η δυναστεία του (610-717): Εσωτερική μεταρρύθμιση και αγώνας επιβίωσης 

α. Το Βυζάντιο σε κρίση

 

Ø  Στο δεύτερο μισό του 6ου και τις αρχές του 7ου αι. το Βυζάντιο συγκλονίστηκε από μια πολύπλευρη κρίση:

1.     Λοιμοί,

2.     κακές σοδειές,

3.     σεισμοί και

4.     εισβολές στα εδάφη της αυτοκρατορίας

οδήγησαν:

1.     στην εγκατάλειψη ή την παρακμή των πόλεων,

2.      στη μείωση του πληθυσμού,

3.      την υποχώρηση του εμπορίου και

4.     της νομισματικής κυκλοφορίας.

5.     Η επέκταση της κρίσης στη δημόσια οικονομία οδήγησε στην παραμέληση του στρατού.

 

Ø  Οι Σλάβοι άρχισαν να κατακλύζουν τις ευρωπαϊκές επαρχίες και οι Πέρσες έφτασαν στις ακτές του Βοσπόρου.

Ø  Στα πρώτα χρόνια της βασιλείας του Ηρακλείου η κατάσταση της αυτοκρατορίας ήταν εξαιρετικά κρίσιμη.

Ø  Μόνο η κινητοποίηση όλων των δυνάμεων του κράτους και μια ριζική μεταρρύθμιση θα μπορούσαν να αποτρέψουν τη διαγραφόμενη καταστροφή.

Ø   Το έργο αυτό ανέλαβε και έφερε σε πέρας ο Ηράκλειος και η δυναστεία του.

 

β. Η αντεπίθεση του Ηρακλείου

 

Ø  Ο Ηράκλειος ήταν ο τύπος του στρατηγού-αυτοκράτορα που ηγήθηκε προσωπικά του βυζαντινού στρατού.

Ø  Αφού αναδιοργάνωσε το στράτευμα με την οικονομική συμπαράσταση της εκκλησίας, επιχείρησε συνεχείς εκστρατείες κατά των Περσών (622-628).

Ø   Στη μάχη της Νινευί, κοντά στα Γαυγάμηλα, συνέτριψε τους Πέρσες και ανέκτησε όλες τις βυζαντινές επαρχίες στην Εγγύς Ανατολή (627).

Ø  Ταπεινωτική ήττα υπέστησαν και οι Άβαροι και οι Σλάβοι, όταν σε συνεννόηση με τους Πέρσες, πολιόρκησαν την Κωνσταντινούπολη (626).

Ø  Επειδή οι Πέρσες είχαν αρπάξει τον Τίμιο Σταυρό, το ιερότερο κειμήλιο του Χριστιανισμού, οι εκστρατείες του Ηρακλείου προσέλαβαν έντονο θρησκευτικό χαρακτήρα.

Ø  Ο αυτοκράτορας εξύψωσε το φρόνημα των στρατιωτών του με φλογερές ομιλίες κατά των εχθρών του Χριστιανισμού και της Ρωμανίας. Έτσι, οι στρατιώτες του που αγωνίστηκαν με αυταπάρνηση και σημείωσαν μεγάλες επιτυχίες, οι οποίες, όμως, ήταν πρόσκαιρες.

 

γ. Θέματα και εξελληνισμός του κράτους

 

Ø  Τα τελευταία χρόνια της βασιλείας του Ηρακλείου εντείνονται οι αραβικές κατακτήσεις. Για την άμυνα εναντίον των Αράβων οι διάδοχοί του  εγκαθίδρυσαν στη Μ. Ασία, στη διάρκεια του 7ου αι., ένα νέο διοικητικό σύστημα που στηριζόταν στα θέματα, διοικητικές περιφέρειες με δικό τους στρατό.

Ø  Στο θεματικό στρατό υπηρετούσαν ελεύθεροι αγρότες, στους οποίους το κράτος παραχωρούσε στρατιωτικά κτήματα ή στρατιωτόπια.

Ø   Με τα έσοδά τους οι στρατιώτες συντηρούσαν τις οικογένειές τους, αγόραζαν τον οπλισμό τους και κάλυπταν τα έξοδα των εκστρατειών.

Ø  Ο θεματικός στρατός αντικατέστησε τους παλαιούς μισθοφορικούς στρατούς και αποτέλεσε ένα είδος εθνικού στρατού, εξαιρετικά αποτελεσματικού για την άμυνα της αυτοκρατορίας.

Ø  Η στρατιωτική και πολιτική διοίκηση των επαρχιών, η οποία στο παλαιό διοικητικό σύστημα της αυτοκρατορίας ασκούνταν από διαφορετικά πρόσωπα, ενώθηκαν τώρα στο πρόσωπο του στρατηγού.

Ø  Ο στρατηγός ασκούσε την ανώτατη εξουσία μέσα στα όρια του θέματος.

Ø  Προς τα τέλη του 7ου αι. το σύστημα των θεμάτων σταθεροποιήθηκε και άρχισε να εξαπλώνεται και στις ευρωπαϊκές επαρχίες του κράτους.

 

v Μια άλλη σημαντική αλλαγή της εποχής αυτής είναι η ολοκλήρωση του εξελληνισμού της κρατικής διοίκησης.

v Επίσημη γλώσσα στην πολιτική και στρατιωτική διοίκηση έγινε η ελληνική, ενώ οι ρωμαϊκοί τίτλοι αντικαταστάθηκαν από ελληνικούς.

v Πρώτος ο Ηράκλειος υιοθέτησε τον τίτλο βασιλεύς με τη χριστιανική προσθήκη «πιστός έν Χριστώ».

v Η εξέλιξη αυτή συμβολίζει το οριστικό τέλος της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και την αρχή της μεσαιωνικής ελληνικής Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.