Σελίδες 19-21

1. Ο Ηράκλειος και η δυναστεία του (610-717): Εσωτερική μεταρρύθμιση και αγώνας επιβίωσης 

α. Το Βυζάντιο σε κρίση

 

Ø  Στο δεύτερο μισό του 6ου και τις αρχές του 7ου αι. το Βυζάντιο συγκλονίστηκε από μια πολύπλευρη κρίση:

1.     Λοιμοί,

2.     κακές σοδειές,

3.     σεισμοί και

4.     εισβολές στα εδάφη της αυτοκρατορίας

οδήγησαν:

1.     στην εγκατάλειψη ή την παρακμή των πόλεων,

2.      στη μείωση του πληθυσμού,

3.      την υποχώρηση του εμπορίου και

4.     της νομισματικής κυκλοφορίας.

5.     Η επέκταση της κρίσης στη δημόσια οικονομία οδήγησε στην παραμέληση του στρατού.

 

Ø  Οι Σλάβοι άρχισαν να κατακλύζουν τις ευρωπαϊκές επαρχίες και οι Πέρσες έφτασαν στις ακτές του Βοσπόρου.

Ø  Στα πρώτα χρόνια της βασιλείας του Ηρακλείου η κατάσταση της αυτοκρατορίας ήταν εξαιρετικά κρίσιμη.

Ø  Μόνο η κινητοποίηση όλων των δυνάμεων του κράτους και μια ριζική μεταρρύθμιση θα μπορούσαν να αποτρέψουν τη διαγραφόμενη καταστροφή.

Ø   Το έργο αυτό ανέλαβε και έφερε σε πέρας ο Ηράκλειος και η δυναστεία του.

 

β. Η αντεπίθεση του Ηρακλείου

 

Ø  Ο Ηράκλειος ήταν ο τύπος του στρατηγού-αυτοκράτορα που ηγήθηκε προσωπικά του βυζαντινού στρατού.

Ø  Αφού αναδιοργάνωσε το στράτευμα με την οικονομική συμπαράσταση της εκκλησίας, επιχείρησε συνεχείς εκστρατείες κατά των Περσών (622-628).

Ø   Στη μάχη της Νινευί, κοντά στα Γαυγάμηλα, συνέτριψε τους Πέρσες και ανέκτησε όλες τις βυζαντινές επαρχίες στην Εγγύς Ανατολή (627).

Ø  Ταπεινωτική ήττα υπέστησαν και οι Άβαροι και οι Σλάβοι, όταν σε συνεννόηση με τους Πέρσες, πολιόρκησαν την Κωνσταντινούπολη (626).

Ø  Επειδή οι Πέρσες είχαν αρπάξει τον Τίμιο Σταυρό, το ιερότερο κειμήλιο του Χριστιανισμού, οι εκστρατείες του Ηρακλείου προσέλαβαν έντονο θρησκευτικό χαρακτήρα.

Ø  Ο αυτοκράτορας εξύψωσε το φρόνημα των στρατιωτών του με φλογερές ομιλίες κατά των εχθρών του Χριστιανισμού και της Ρωμανίας. Έτσι, οι στρατιώτες του που αγωνίστηκαν με αυταπάρνηση και σημείωσαν μεγάλες επιτυχίες, οι οποίες, όμως, ήταν πρόσκαιρες.

 

γ. Θέματα και εξελληνισμός του κράτους

 

Ø  Τα τελευταία χρόνια της βασιλείας του Ηρακλείου εντείνονται οι αραβικές κατακτήσεις. Για την άμυνα εναντίον των Αράβων οι διάδοχοί του  εγκαθίδρυσαν στη Μ. Ασία, στη διάρκεια του 7ου αι., ένα νέο διοικητικό σύστημα που στηριζόταν στα θέματα, διοικητικές περιφέρειες με δικό τους στρατό.

Ø  Στο θεματικό στρατό υπηρετούσαν ελεύθεροι αγρότες, στους οποίους το κράτος παραχωρούσε στρατιωτικά κτήματα ή στρατιωτόπια.

Ø   Με τα έσοδά τους οι στρατιώτες συντηρούσαν τις οικογένειές τους, αγόραζαν τον οπλισμό τους και κάλυπταν τα έξοδα των εκστρατειών.

Ø  Ο θεματικός στρατός αντικατέστησε τους παλαιούς μισθοφορικούς στρατούς και αποτέλεσε ένα είδος εθνικού στρατού, εξαιρετικά αποτελεσματικού για την άμυνα της αυτοκρατορίας.

Ø  Η στρατιωτική και πολιτική διοίκηση των επαρχιών, η οποία στο παλαιό διοικητικό σύστημα της αυτοκρατορίας ασκούνταν από διαφορετικά πρόσωπα, ενώθηκαν τώρα στο πρόσωπο του στρατηγού.

Ø  Ο στρατηγός ασκούσε την ανώτατη εξουσία μέσα στα όρια του θέματος.

Ø  Προς τα τέλη του 7ου αι. το σύστημα των θεμάτων σταθεροποιήθηκε και άρχισε να εξαπλώνεται και στις ευρωπαϊκές επαρχίες του κράτους.

 

v Μια άλλη σημαντική αλλαγή της εποχής αυτής είναι η ολοκλήρωση του εξελληνισμού της κρατικής διοίκησης.

v Επίσημη γλώσσα στην πολιτική και στρατιωτική διοίκηση έγινε η ελληνική, ενώ οι ρωμαϊκοί τίτλοι αντικαταστάθηκαν από ελληνικούς.

v Πρώτος ο Ηράκλειος υιοθέτησε τον τίτλο βασιλεύς με τη χριστιανική προσθήκη «πιστός έν Χριστώ».

v Η εξέλιξη αυτή συμβολίζει το οριστικό τέλος της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και την αρχή της μεσαιωνικής ελληνικής Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.

 

 

Σελίδες 16-18

                                                        Ο Ιουστινιανός και το έργο του

α. Η πολιτική του Ιουστινιανού

 

Ø  Ένας από τους σημαντικότερους ηγέτες της πρώιμης βυζαντινής ιστορίας υπήρξε ο Ιουστινιανός Α΄ (527-565). Το πολιτικό του πρόγραμμα ήταν: Ένα κράτος, μία εκκλησία, μία νομοθεσία.    

 

β. Εσωτερική πολιτική

1.     Με βάση το πολιτικό του πρόγραμμα  Ένα κράτος, μία εκκλησία, μία νομοθεσία,  ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός κατέστειλε σε συνεργασία με την ικανότατη σύζυγο του Θεοδώρα, την εξέγερση των δήμων του Ιπποδρόμου Πράσινων και Βένετων - αθλητικά σωματεία με πολιτική ισχύ/ δύναμη- και του λαού της Κωνσταντινούπολης. Η εξέγερση ονομάστηκε Στάση του Νίκα (532). Έπειτα, ενίσχυσε την αυτοκρατορική εξουσία και περιόρισε σημαντικά τη δύναμη των δήμων. 

2.     Παράλληλα ο αυτοκράτορας προσπάθησε με αυστηρούς νόμους να περιορίσει τη δύναμη των μεγάλων γαιοκτημόνων των επαρχιών και να προστατεύσει τους ελεύθερους αγρότες, που ήταν πολύ χρήσιμοι στην κεντρική εξουσία γιατί πλήρωναν φόρους. 

3.     Στο θρησκευτικό τομέα προσπάθησε να επιβάλει την Ορθοδοξία σε όλη την έκταση της αυτοκρατορίας και γι' αυτό καταδίωξε τους οπαδούς των αιρέσεων και της αρχαίας θρησκείας και ανέστειλε τη λειτουργία της Νεοπλατωνικής Ακαδημίας στην Αθήνα (529). Παράλληλα φρόντισε με κάθε μέσο να διαδώσει το Χριστιανισμό σε λαούς του Καυκάσου και της Ανατολικής Αφρικής.    

4.     Το διαρκέστερο έργο του αυτοκράτορα υπήρξε η κωδικοποίηση του Ρωμαϊκού Δικαίου. Επειδή το πλήθος και οι αντιφάσεις των νόμων δυσκόλευαν την ομαλή απονομή της δικαιοσύνης, συνέστησε επιτροπή ειδικών για την αναθεώρηση του ισχύοντος Δικαίου.

Ø  Μέσα σε μια πενταετία (529-534) εκδόθηκαν ο Ιουστινιάνειος Κώδικας με τους πριν από τον Ιουστινιανό αυτοκρατορικούς νόμους,

Ø  ο Πανδέκτης που περιλάμβανε γνώμες ρωμαίων νομικών και

Ø  οι Εισηγήσεις, εγχειρίδιο για τους αρχάριους σπουδαστές της Νομικής.

Ø  Οι Νεαρές (=νέοι νόμοι) εκδόθηκαν μετά το 534 και γράφηκαν οι περισσότερες στα ελληνικά, γιατί οι υπήκοοι του ανατολικού τμήματος κυρίως δεν κατανοούσαν τη λατινική.

Ø   Το Ιουστινιάνειο Δίκαιο αποτέλεσε τη βάση του Δικαίου της Νεότερης Ευρώπης.

 

γ. Εξωτερική πολιτική

 

Ø  Η εξωτερική πολιτική του Ιουστινιανού απέβλεπε στην αποκατάσταση της Ρωμαϊκής Οικουμένης, δηλαδή την ανόρθωση της ρωμαϊκής εξουσίας στη Δύση:

1.     Το Βανδαλικό Βασίλειο στη Β. Αφρική καταλύθηκε εύκολα και γρήγορα (533-534),

2.     οι αγώνες για την κατάκτηση του Οστρογοτθικού Βασιλείου στην Ιταλία υπήρξαν μακροί και σκληροί (535-555).

3.      Από το Βησιγοτθικό Βασίλειο στην Ισπανία ανακτήθηκαν μόνο οι παράκτιες περιοχές στα ΝΑ. 

4.     Πολύ επικίνδυνη έγινε η κατάσταση στην Ανατολή, όταν ο πέρσης βασιλιάς Χοσρόης Α΄ κατέλαβε εκτεταμένες περιοχές. Ωστόσο με τη συνθήκη του 562 η ισορροπία μεταξύ Βυζαντίου και Περσίας αποκαταστάθηκε.

5.     Στη γραμμή του Δούναβη και τη Χερσόνησο του Αίμου ο Ιουστινιανός έκτισε πολλά φρούρια και δαπάνησε τεράστια ποσά για την εξαγορά της ειρήνης, αλλά δεν μπόρεσε να αναχαιτίσει τις καταστροφικές εισβολές των Σλάβων και άλλων λαών στις ευρωπαϊκές επαρχίες.

Ø  Συνολικά η εξωτερική πολιτική του Ιουστινιανού Α΄ ήταν σύμφωνη με τη ρωμαϊκή παράδοση και πολύ φιλόδοξη, αλλά ξεπερνούσε τις δυνατότητες του κράτους.

Ø  Οι πόλεμοι του στη Δύση και την Ανατολή απογύμνωσαν τις ευρωπαϊκές επαρχίες από στρατεύματα και άδειασαν τα κρατικά ταμεία.

Ø   Η κατάσταση αυτή εξασθένισε τη διεθνή θέση του Βυζαντίου και είχε ολέθριες επιπτώσεις στην εδαφική ακεραιότητα του κράτους επί των διαδόχων του. 

 

δ. Κτίσματα και Αγία Σοφία

 

v Ιδιαίτερα φιλόδοξο υπήρξε το οικοδομικό πρόγραμμα του Ιουστινιανού.

Ø  Κατασκευάστηκε μεγάλος αριθμός έργων για:

Ø  την άμυνα (φρούρια και τείχη),

Ø  τη θρησκεία (ναοί),

Ø  την υποδομή και

Ø  την κοινή ωφέλεια (δρόμοι, γέφυρες, υδραγωγεία, αποθήκες σιτηρών).

Ø   Λίγα από αυτά άντεξαν στο πέρασμα του χρόνου, όπως οι οχυρώσεις της συριακής Σεργιούπολης (σημερινή Resafa) και η Αγια Σοφία στην Κωνσταντινούπολη.

v Η Αγία Σοφία είναι το λαμπρότερο κτίσμα της βυζαντινής τέχνης. Εκπροσωπεί το νέο ρυθμό βασιλική μετά τρούλου, που προήλθε από το συνδυασμό του κατά μήκος άξονα των βασιλικών (μακρόστενων ρωμαϊκών κτιρίων) με τον καθ' ύψος άξονα των περίκεντρων (κυκλικών ή πολυγωνικών) κτιρίων.

Ø  Ο συνδυασμός αυτός εφαρμόστηκε πρώτη φορά στο ναό της Αγίας Ειρήνης και εξέφραζε την αγάπη του Ιουστινιανού Α΄ για τις μνημειώδεις κατασκευές.

Ø  Οι αρχιτέκτονες Ανθέμιος από τις Τράλλεις και Ισίδωρος από τη Μίλητο της Μ. Ασίας, που επεξεργάστηκαν τα σχέδια και διεύθυναν τις εργασίες κατασκευής τη (532-537), έδωσαν έμφαση στο κέντρο, δηλαδή στον καθ' ύψος άξονα του ναού.

Ø  Το κτίριο είναι σχεδόν τετράγωνο (76 Χ 71 μ.).

Ø  Τέσσερις ογκώδεις πεσσοί (τετράγωνοι κίονες) σχηματίζουν το κεντρικό τετράγωνο.

Ø   Οι πεσσοί συνδέονται με τόξα που σχηματίζουν ημισφαιρικά τρίγωνα και δημιουργούν ένα στεφάνι, πάνω στο οποίο στηρίζεται ο τεράστιος τρούλος.

Ø  Ο τρούλος μοιάζει να κρέμεται από τον ουρανό (Προκόπιος). Το φως εισδύει άπλετο από τα παράθυρά του και πλημμυρίζει το εσωτερικό του ναού.

Ø   Ο ιστορικός Προκόπιος εξαίρει το κάλλος (=την ομορφιά) και το μέγεθος της Αγίας Σοφίας.

Ø  Από τους τριάντα δύο ναούς που ο Ιουστινιανός έχτισε στην Κωνσταντινούπολη η Αγία Σοφία ήταν η μόνη που άντεξε στο χρόνο, υμνήθηκε και έγινε σύμβολο και πηγή έμπνευσης για το μεσαιωνικό και το νεότερο Ελληνισμό.

                     ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ ΚΡΑΤΟΣ ΣΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΟΥ ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΥ

                                                                    Η ΑΓΙΑ ΣΟΦΙΑ

                                                             ΙΣΤΟΡΙΑ Β΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

                                                   Ο ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ

α. Η πολιτική του Ιουστινιανού

 

Ø  Ένας από τους σημαντικότερους ηγέτες της πρώιμης βυζαντινής ιστορίας υπήρξε ο Ιουστινιανός Α΄ (527-565). Το πολιτικό του πρόγραμμα ήταν: Ένα κράτος, μία εκκλησία, μία νομοθεσία.    

 

β. Εσωτερική πολιτική

1.     Με βάση το πολιτικό του πρόγραμμα  Ένα κράτος, μία εκκλησία, μία νομοθεσία,  ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός κατέστειλε σε συνεργασία με την ικανότατη σύζυγο του Θεοδώρα, την εξέγερση των δήμων του Ιπποδρόμου Πράσινων και Βένετων - αθλητικά σωματεία με πολιτική ισχύ/ δύναμη- και του λαού της Κωνσταντινούπολης. Η εξέγερση ονομάστηκε Στάση του Νίκα (532). Έπειτα, ενίσχυσε την αυτοκρατορική εξουσία και περιόρισε σημαντικά τη δύναμη των δήμων. 

2.     Παράλληλα ο αυτοκράτορας προσπάθησε με αυστηρούς νόμους να περιορίσει τη δύναμη των μεγάλων γαιοκτημόνων των επαρχιών και να προστατεύσει τους ελεύθερους αγρότες, που ήταν πολύ χρήσιμοι στην κεντρική εξουσία γιατί πλήρωναν φόρους. 

3.     Στο θρησκευτικό τομέα προσπάθησε να επιβάλει την Ορθοδοξία σε όλη την έκταση της αυτοκρατορίας και γι' αυτό καταδίωξε τους οπαδούς των αιρέσεων και της αρχαίας θρησκείας και ανέστειλε τη λειτουργία της Νεοπλατωνικής Ακαδημίας στην Αθήνα (529). Παράλληλα φρόντισε με κάθε μέσο να διαδώσει το Χριστιανισμό σε λαούς του Καυκάσου και της Ανατολικής Αφρικής.    

4.     Το διαρκέστερο έργο του αυτοκράτορα υπήρξε η κωδικοποίηση του Ρωμαϊκού Δικαίου. Επειδή το πλήθος και οι αντιφάσεις των νόμων δυσκόλευαν την ομαλή απονομή της δικαιοσύνης, συνέστησε επιτροπή ειδικών για την αναθεώρηση του ισχύοντος Δικαίου.

Ø  Μέσα σε μια πενταετία (529-534) εκδόθηκαν ο Ιουστινιάνειος Κώδικας με τους πριν από τον Ιουστινιανό αυτοκρατορικούς νόμους,

Ø  ο Πανδέκτης που περιλάμβανε γνώμες ρωμαίων νομικών και

Ø  οι Εισηγήσεις, εγχειρίδιο για τους αρχάριους σπουδαστές της Νομικής.

Ø  Οι Νεαρές (=νέοι νόμοι) εκδόθηκαν μετά το 534 και γράφηκαν οι περισσότερες στα ελληνικά, γιατί οι υπήκοοι του ανατολικού τμήματος κυρίως δεν κατανοούσαν τη λατινική.

Ø   Το Ιουστινιάνειο Δίκαιο αποτέλεσε τη βάση του Δικαίου της Νεότερης Ευρώπης.

 

γ. Εξωτερική πολιτική

 

Ø  Η εξωτερική πολιτική του Ιουστινιανού απέβλεπε στην αποκατάσταση της Ρωμαϊκής Οικουμένης, δηλαδή την ανόρθωση της ρωμαϊκής εξουσίας στη Δύση:

1.     Το Βανδαλικό Βασίλειο στη Β. Αφρική καταλύθηκε εύκολα και γρήγορα (533-534),

2.     οι αγώνες για την κατάκτηση του Οστρογοτθικού Βασιλείου στην Ιταλία υπήρξαν μακροί και σκληροί (535-555).

3.      Από το Βησιγοτθικό Βασίλειο στην Ισπανία ανακτήθηκαν μόνο οι παράκτιες περιοχές στα ΝΑ. 

4.     Πολύ επικίνδυνη έγινε η κατάσταση στην Ανατολή, όταν ο πέρσης βασιλιάς Χοσρόης Α΄ κατέλαβε εκτεταμένες περιοχές. Ωστόσο με τη συνθήκη του 562 η ισορροπία μεταξύ Βυζαντίου και Περσίας αποκαταστάθηκε.

5.     Στη γραμμή του Δούναβη και τη Χερσόνησο του Αίμου ο Ιουστινιανός έκτισε πολλά φρούρια και δαπάνησε τεράστια ποσά για την εξαγορά της ειρήνης, αλλά δεν μπόρεσε να αναχαιτίσει τις καταστροφικές εισβολές των Σλάβων και άλλων λαών στις ευρωπαϊκές επαρχίες.

Ø  Συνολικά η εξωτερική πολιτική του Ιουστινιανού Α΄ ήταν σύμφωνη με τη ρωμαϊκή παράδοση και πολύ φιλόδοξη, αλλά ξεπερνούσε τις δυνατότητες του κράτους.

Ø  Οι πόλεμοι του στη Δύση και την Ανατολή απογύμνωσαν τις ευρωπαϊκές επαρχίες από στρατεύματα και άδειασαν τα κρατικά ταμεία.

Ø   Η κατάσταση αυτή εξασθένισε τη διεθνή θέση του Βυζαντίου και είχε ολέθριες επιπτώσεις στην εδαφική ακεραιότητα του κράτους επί των διαδόχων του. 

 

δ. Κτίσματα και Αγία Σοφία

 

v Ιδιαίτερα φιλόδοξο υπήρξε το οικοδομικό πρόγραμμα του Ιουστινιανού.

Ø  Κατασκευάστηκε μεγάλος αριθμός έργων για:

Ø  την άμυνα (φρούρια και τείχη),

Ø  τη θρησκεία (ναοί),

Ø  την υποδομή και

Ø  την κοινή ωφέλεια (δρόμοι, γέφυρες, υδραγωγεία, αποθήκες σιτηρών).

Ø   Λίγα από αυτά άντεξαν στο πέρασμα του χρόνου, όπως οι οχυρώσεις της συριακής Σεργιούπολης (σημερινή Resafa) και η Αγια Σοφία στην Κωνσταντινούπολη.

v Η Αγία Σοφία είναι το λαμπρότερο κτίσμα της βυζαντινής τέχνης. Εκπροσωπεί το νέο ρυθμό βασιλική μετά τρούλου, που προήλθε από το συνδυασμό του κατά μήκος άξονα των βασιλικών (μακρόστενων ρωμαϊκών κτιρίων) με τον καθ' ύψος άξονα των περίκεντρων (κυκλικών ή πολυγωνικών) κτιρίων.

Ø  Ο συνδυασμός αυτός εφαρμόστηκε πρώτη φορά στο ναό της Αγίας Ειρήνης και εξέφραζε την αγάπη του Ιουστινιανού Α΄ για τις μνημειώδεις κατασκευές.

Ø  Οι αρχιτέκτονες Ανθέμιος από τις Τράλλεις και Ισίδωρος από τη Μίλητο της Μ. Ασίας, που επεξεργάστηκαν τα σχέδια και διεύθυναν τις εργασίες κατασκευής τη (532-537), έδωσαν έμφαση στο κέντρο, δηλαδή στον καθ' ύψος άξονα του ναού.

Ø  Το κτίριο είναι σχεδόν τετράγωνο (76 Χ 71 μ.).

Ø  Τέσσερις ογκώδεις πεσσοί (τετράγωνοι κίονες) σχηματίζουν το κεντρικό τετράγωνο.

Ø   Οι πεσσοί συνδέονται με τόξα που σχηματίζουν ημισφαιρικά τρίγωνα και δημιουργούν ένα στεφάνι, πάνω στο οποίο στηρίζεται ο τεράστιος τρούλος.

Ø  Ο τρούλος μοιάζει να κρέμεται από τον ουρανό (Προκόπιος). Το φως εισδύει άπλετο από τα παράθυρά του και πλημμυρίζει το εσωτερικό του ναού.

Ø   Ο ιστορικός Προκόπιος εξαίρει το κάλλος (=την ομορφιά) και το μέγεθος της Αγίας Σοφίας.

Ø  Από τους τριάντα δύο ναούς που ο Ιουστινιανός έχτισε στην Κωνσταντινούπολη η Αγία Σοφία ήταν η μόνη που άντεξε στο χρόνο, υμνήθηκε και έγινε σύμβολο και πηγή έμπνευσης για το μεσαιωνικό και το νεότερο Ελληνισμό.

Παρατακτική  - Υποτακτική σύνδεση προτάσεων - Ασύνδετο σχήμα

Ø Μαθαίνω: 

Α. Παρατακτική σύνδεση προτάσεων 

Παρατακτική σύνδεση προτάσεων ονομάζεται η σύνδεση κατά την οποία οι προτάσεις παρατάσσονται, τοποθετούνται δηλαδή δίπλα δίπλα, χωρίς να εξαρτάται η μια από την άλλη. Δύο ή περισσότερες προτάσεις μπορεί να συνδέονται μεταξύ τους με παρατακτικούς συνδέσμους (συμπλεκτικούς, αντιθετικούς, διαζευκτικούς, συμπερασματικούς). Δηλαδή:

            Στην παρατακτική σύνδεση συνδέονται μεταξύ τους όμοιες, ισοδύναμες προτάσεις: 

Κύριες + κύριες.  Π.χ. Πήγαμε στο νησί με αεροπλάνο και γυρίσαμε με πλοίο. 

Δευτερεύουσες + δευτερεύουσες. Π.χ. Επειδή δεν έγραψε καλά και επειδή στενοχωρήθηκε, του ζήτησα να πάμε μια βόλτα. 

            Η παρατακτική σύνδεση των προτάσεων γίνεται με τους εξής παρατακτικούς συνδέσμους: 

α. Συμπλεκτικοί: και, ούτε, μήτε, ουδέ, μηδέ. 

β. αντιθετικοί: μα, αλλά, παρά, όμως, ωστόσο, μόνο. 

γ. Διαχωριστικοί ή διαζευκτικοί: ή, είτε. 

δ. Συμπερασματικοί: λοιπόν, επομένως, άρα, ώστε. 

ε. Επεξηγηματικός: δηλαδή.

  

Β. Υποτακτική ονομάζεται η σύνδεση κατά την οποία

οι προτάσεις υποτάσσονται η μια κάτω από την άλλη και η μια

εξαρτάται από την άλλη.

Η υποτακτική σύνδεση γίνεται με δύο τρόπους: 

α. Με τους υποτακτικούς συνδέσμους, οι οποίοι είναι: 

Βουλητικοί: να 

Διστακτικοί (ενδοιαστικές προτάσεις): μην, μήπως. 

Ειδικοί: πως, που, ότι να. 

Χρονικοί: όταν, σαν, ενώ, καθώς, αφού, αφότου, πριν, πριν να, μόλις, άμα, προτού, ώσπου, ωσότου, όσο, ενόσω, όποτε, κάθε που, όσο που. 

Αποτελεσματικοί: ώστε (να), που. 

Αιτιολογικοί: γιατί, επειδή, αφού, διότι, που. 

Τελικοί: να, για να. 

Υποθετικοί: αν, σαν, άμα. 

β. με αναφορικές αντωνυμίες και αναφορικά επιρρήματα, ερωτηματικές αντωνυμίες και ερωτηματικά επιρρήματα και άλλα συνδετικά στοιχεία.

 

  Αναφορικά επιρρήματα                                                   ερωτηματικές αντωνυμίες-                                                                                                    ερωτηματικά επιρρήματα 

Όπου, που, όπως, όσο, καθώς                                ποιος, τι, πόσος, πού, πώς,  εκεί που, ωσάν, σαν                                                                   πότε, πόσο κ.α. ,  τη στιγμή που

Άσκηση: 

Τι είδους προτάσεις, κύριες ή δευτερεύουσες, συνδέουν οι υπογραμμισμένοι σύνδεσμοι σε καθεμιά από τις παρακάτω περιόδους; Τι είδους είναι οι σύνδεσμοι αυτοί;

 

α. Είχε τόσο πονοκέφαλο, που δεν μπορούσε ούτε να φάει ούτε να κοιμηθεί.

 

β. Αισθάνθηκε ότι όλοι τον κοίταζαν καχύποπτα και ότι δεν τον εμπιστεύονταν, αλλά έκανε μια τελευταία προσπάθεια να τους κερδίσει.

 

γ. Το αθλητικό ιδεώδες όχι μόνο αναβίωσε στη σύγχρονη εποχή, αλλά και  είναι παγκόσμια αποδεκτό.

 

δ. Ταξίδεψε πολύ στη ζωή του και είδε πολλά και θαυμαστά πράγματα, όμως δεν έπαψε ποτέ να νοσταλγεί την πατρίδα του.

 

ε. Αρνήθηκε να πάρει τα χρήματα, είτε γιατί ντράπηκε είτε γιατί φοβήθηκε ότι δεν μπορέσει να τα επιστρέψει.