ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Β΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΤΟ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ

Νεοελληνική Γλώσσα Β΄ Γυμνασίου

 

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 1^Ο

 

                                    Ενότητα 1^η: Το υποκείμενο του ρήματος

                         

                        Α. Μαθαίνω ότι:

α. Το υποκείμενο μπορεί να είναι ουσιαστικό, αντωνυμία ή οποιαδήποτε άλλη λέξη (επίθετο, μετοχή, άκλιτη λέξη) ή πρόταση με άρθρο ή χωρίς άρθρο.

Παραδείγματα:

1. Ο καθηγητής διδάσκει Αρχαία Ελληνικά.

2. Αυτός είναι ο δράστης.

3. Ο αλαζόνας περιφρονεί όλους τους ανθρώπους.

4. Ο διαβασμένος φαίνεται στην τάξη κάθε μέρα.

5. Το εντάξει δηλώνει ότι θα κάνει αυτό που του υπέδειξα.

6. Το ότι έφυγε νωρίς φανερώνει την ανησυχία του για το παιδί.

7. Όποιος θέλει ας με ακολουθήσει.

 

β. Το υποκείμενο παραλείπεται συχνά όταν είναι α΄ ή β΄ πρόσωπο.

            Παραδείγματα:

1. Θα έρθω στην εκδήλωση.
2. Δεν πήρες το μήνυμά μου;

 

γ. Το υποκείμενο παραλείπεται στο γ΄ πρόσωπο, όταν εννοείται εύκολα από τα συμφραζόμενα ή όταν είναι μια γενική έννοια ή όταν μπορεί να εννοηθεί μόνο ένα υποκείμενο ή τέλος όταν το ρήμα δείχνει κάποιο φυσικό φαινόμενο.

            Παραδείγματα:

1. Αποφάσισε να συνεχίσει την προσπάθειά του.
2. Θα βρέξει.

 

δ. Τα απρόσωπα ρήματα (αξίζει, λέγεται, ονομάζεται, καλείται κ.α.) και οι απρόσωπες εκφράσεις (είναι δυνατό, είναι εύκολο, είναι καλό κ.α.) έχουν ως υποκείμενο μια ολόκληρη πρόταση (με το ότι ή με το να).

Παραδείγματα:

1. Ακούγεται πως θα γίνει υποτίμηση του νομίσματος.

2. Φαίνεται ότι θα χιονίσει.

Αξίζει να το δεις.

Δεν γίνεται να σε βοηθά πάντα η τύχη.

 

ε. Το ρήμα συμφωνεί με το υποκείμενό του σε πρόσωπο και αριθμό.
Όταν υπάρχουν περισσότερα από ένα υποκείμενα, το ρήμα μπαίνει σε πληθυντικό αριθμό και στο επικρατέστερο πρόσωπο (το α΄ πρόσωπο είναι επικρατέστερο του β΄ και το β΄ επικρατέστερο του γ΄ προσώπου).

            Παραδείγματα:

1. Αποδεχτήκαμε το νέο γεγονός, αν και θλιβερό.
2. Δεν θέλετε να δειπνήσουμε μαζί;
3. Αποφάσισαν να γράψουν μαζί ένα τραγούδι.

           

 ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Β΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ   ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ

                                                         ΕΛΕΝΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

v  Δραματική ποίηση ή δράμα:

Είναι η ποίηση που συνθέτει το επικό και το λυρικό στοιχείο και προορίζεται για παράσταση (δράμα<δράω=πράττω).

 

v  Γένεση του δράματος:

Το δράμα προήλθε από τις θρησκευτικές τελετές που γίνονταν προς τιμή του θεού Διόνυσου, ο οποίος ήταν ο θεός της γονιμότητας, της βλάστησης και του γλεντιού. Τα χαρακτηριστικά της λατρείας του Διονύσου ήταν:

 

ü  Η έκσταση. Οι πιστοί πίστευαν ότι επικοινωνούσαν με το θεό.

 

ü  Η θεοληψία. Οι πιστοί πίστευαν ότι διακατέχονταν από το πνεύμα του θεού.

 

ü  Ο έξαλλος ενθουσιασμός.

 

ü  Το μιμητικό στοιχείο.

 

ü  Η μεταμφίεση των πιστών σε Σατύρους (συνοδοί του θεού, ντυμένοι ως τράγοι).

 

v  Διθύραμβος:

Θρησκευτικό και λατρευτικό άσμα προς τιμή του Διόνυσου. Ο εξάρχων, ο πρώτος από τους 50 χορευτές αφηγούνταν πράγματα από τη ζωή του Διόνυσου. Στην αρχή ο διθύραμβος ήταν αυτοσχέδιος και άτεχνος. Από αυτόν προέρχονται τα τρία είδη της δραματικής ποίησης: ΤΡΑΓΩΔΙΑ, ΚΩΜΩΔΙΑ, ΣΑΤΥΡΙΚΟ ΔΡΑΜΑ. 

 

v  Προέλευση της τραγωδίας:

            Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, ο Αρίων από τη Λέσβο, έδωσε έντεχνη, λυρική μορφή και αφηγηματικό περιεχόμενο στο διθύραμβο και παρουσίασε τους χορευτές μεταμφιεσμένους σε Σατύρους.

            Το μεγάλο βήμα για τη μετάβαση από το διθύραμβο στην τραγωδία έγινε από τον Αθηναίο Θέσπη, ο οποίος, στα μέσα του 6^ου αιώνα, εισήγαγε στη σκηνή ένα άλλο πρόσωπο, έναν υποκριτή (υποκρίνομαι=αποκρίνομαι) που έκανε διάλογο με το Χορό. Έτσι συνδύαζε το επικό στοιχείο(λόγος) με το λυρικό(μουσική). Συνέπεια αυτού ήταν η γέννηση της τραγωδίας στην Αττική.

 

v  Τα θέματα των τραγωδιών:

            Η τραγωδία διατήρησε πολλά διονυσιακά στοιχεία(Χορός, μεταμφίεση, ενδυμασία ηθοποιών), τα θέματά της όμως δεν είχαν σχέση με το Διόνυσο όπως συνέβαινε με το διθύραμβο αλλά ήταν παρμένα από τον Αργοναυτικό, το Θηβαϊκό και τον Τρωικό κύκλο και από ιστορικά γεγονότα.

 

v  Ορισμός της τραγωδίας:

Η τραγωδία είναι θεατρική παράσταση ενός μύθου, σε ποιητικό λόγο. Ο ρόλος της είναι παιδευτικός: η αναπαράσταση ανθρώπινων καταστάσεων και αντιδράσεων διευρύνει τις γνώσεις του θεατή για την ανθρώπινη φύση. Ο θεατής συμμετέχει συναισθηματικά και με την αποκατάσταση της ηθικής τάξης λυτρώνεται, ΄΄καθαίρεται΄΄, γίνεται πνευματικά και ηθικά καλύτερος. Μέσα από το φόβο και τον οίκτο για τον πάσχοντα ήρωα διαπιστώνει ότι ο αγώνας και ο ηρωισμός συνδέονται με την ανθρώπινη ζωή.

Ο μύθος έχει περιπέτεια(=μεταστροφή της τύχης των ηρώων, συνήθως από την ευτυχία στη δυστυχία) και αναγνώριση(μετάβαση του ήρωα από την άγνοια στη γνώση). Η δραματικότητα επιτείνεται με την τραγική ειρωνεία(=ο θεατής γνωρίζει την πραγματικότητα, την οποία αγνοούν τα πρόσωπα της τραγωδίας).

 

v  Η δομή - Τα μέρη της τραγωδίας:

 

v  1. Τα κατά ποσόν μέρη. Αφορούν την έκταση του έργου και χωρίζονται στα διαλογικά-επικά και στα λυρικά-χορικά:

  

Ι. Διαλογικά- επικά:

Ø  Πρόλογος = ο πρώτος λόγος του υποκριτή, προηγείται της εισόδου του Χορού και με αυτόν οι θεατές εισάγονται στην υπόθεση της τραγωδίας.

 

Ø  Επεισόδια = αντιστοιχούν στις σημερινές πράξεις και αναφέρονται στη δράση των ηρώων.

 

Ø  Έξοδος = Επισφραγίζει τη λύση της τραγωδίας.

 

II. Λυρικά – χορικά:

 

Ø  Πάροδος = το άσμα που έψαλλε ο Χορός μπαίνοντας στην ορχήστρα.

 

Ø  Στάσιμα = άσματα που έψαλλε ο Χορός όταν είχε λάβει θέση στην ορχήστρα (στάσιν).

 

Ø  Μονωδίες ή διωδίες = άσματα που έψαλλαν ένας ή δύο υποκριτές.

 

Ø  Κομμοί = θρηνητικά άσματα (κομμός<κόπτομαι = οδύρομαι).

  

v  2. Τα κατά ποιόν μέρη. Αφορούν την ανάλυση, την ποιότητα του έργου. Είναι:

 

Ø  Ο Μύθος = η υπόθεση της τραγωδίας, το σενάριο.

 

Ø  Το Ήθος = ο χαρακτήρας και η συμπεριφορά των προσώπων.

 

Ø  Η Λέξις = η γλώσσα της τραγωδίας, τα εκφραστικά μέσα, το ύφος.

 

Ø  Η Δάνοια = οι ιδέες, οι σκέψεις, τα επιχειρήματα των προσώπων που έχουν συνήθως διαχρονικά αξία.

 

Ø  Το Μέλος = η μουσική και η οργανική συνοδεία.

  

Ø  Η  Όψις = η σκηνογραφία και η σκευή, δηλαδή η ενδυμασία, τα προσωπεία, οι κόθορνοι(ψηλοτάκουνα παπούτσια).

  

v  Οι μεγάλοι τραγικοί: Αισχύλος, Σοφοκλής, Ευριπίδης.

 

v  Ο Ευριπίδης (485 – 406 π.Χ.):

 

Γεννήθηκε στη Σαλαμίνα. Επιδόθηκε στον αθλητισμό, τη μουσική, τη ζωγραφική και τη φιλοσοφία. Διατύπωνε συχνά επικρίσεις και είχε ανεξάρτητο πνεύμα. Ήταν τύπος αντικοινωνικός, εσωστρεφής, δυσπρόσιτος. Είχε στενές σχέσεις με τους σοφιστές, όπως τον Πρωταγόρα, τον Αναξαγόρα, το Σωκράτη. Συμμετείχε στους δραματικούς αγώνες για 50 περίπου χρόνια και ανακηρύχτηκε πρώτος μόνο 4 φορές. Έγινε στόχος ανεκδοτολογίας από τους κωμικούς ποιητές, κυρίως από τον Αριστοφάνη. Στον Ευριπίδη αποδίδονται 92 έργα. Σήμερα σώζονται 18 τραγωδίες και ένα σατυρικό δράμα. Οι τραγωδίες του: Μήδεια, Άλκηστις, Ανδρομάχη, Ηλέκτρα, Εκάβη, Ικέτιδες, Τρωάδες, Ηρακλείδαι, Ιφιγένεια εν Ταύροις, Ιφιγένεια εν Αυλίδι, Βάκχαι, Ορέστης, Ηρακλής, Ίων, Ιππόλυτος, Φοίνισσαι, Ρήσος, Κύκλωψ, Ελένη.

 

v  Χαρακτηριστικά της ποιητικής τέχνης του Ευριπίδη:

 

Στα έργα του απεικονίζει με μεγάλη δύναμη τους χαρακτήρες, διαμαρτύρεται για τα κοινωνικά και πολιτικά ΄΄κακώς κείμενα΄΄, καταδικάζει, ασκεί κριτική ακόμη και στους θεούς. Θεωρούσε επίσης ότι ο άνθρωπος δεν ορίζει το πεπρωμένο του. Ήταν ακόμη βαθύς ερευνητής της ανθρώπινης ψυχολογίας. Ενίσχυσε την αφήγηση στον πρόλογο και τον επίλογο. Εισήγαγε τον ΄΄από μηχανής θεό΄΄, προχώρησε σε αλλαγές στη μουσική, παρουσίαζε τους ήρωες με ρεαλιστικό τρόπο και με τα ανθρώπινα μέτρα.

 

v  Τα μέρη του θεάτρου:

 

Ø  Το θέατρον(<θεώμαι=βλέπω) ή κοίλον = όπου κάθονταν οι θεατές απέναντι από τη σκηνή.

Ø  Η ορχήστρα(<ορχούμαι=χορεύω) = κυκλικό ή ημικυκλικό μέρος για το Χορό με τη θυμέλη(=βωμός).

Ø  Η σκηνή = ορθογώνια κατασκευή προς την ελεύθερη πλευρά της ορχήστρας με χώρο στο πίσω μέρος για τη σκηνογραφία και την αλλαγή ενδυμασίας των υποκριτών. Δεξιά και αριστερά της σκηνής υπήρχαν δύο διάδρομοι, οι πάροδοι.

 

v  Θεατρικά μηχανήματα: 

Το εκκύκλημα, το αιώρημα ή γερανός, το βροντείον, οι περίακτοι κ.α.

 

                                         

ΕΛΕΝΗ ΕΥΡΙΠΙΔΗ 

                            

                                                 ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Α΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

Θεματική ενότητα: Λαογραφικά

Κείμενο: Το πιο γλυκό ψωμί  - Λαϊκό παραμύθι 

 

Ø  Χαρακτηριστικά του παραμυθιού:

J  Ψυχαγωγούσε το κοινό.

J  Διεύρυνε τη φαντασία και τις γνώσεις των ανθρώπων.

J  Καλλιεργούσε την αφήγηση, που ήταν προφορική και έγινε ο πρόδρομος της λογοτεχνίας.

J  Διαπνέεται από ανθρωπιστική διάθεση.

J  Τα παραμύθια κάθε χώρας είναι συνήθως παραλλαγές ενός παγκόσμιου προτύπου, αλλά διατηρούν το εθνικό τους χρώμα.

J  Βασικοί αφηγηματικοί τρόποι των παραμυθιών είναι η διήγηση, η περιγραφή και ο διάλογος.

J  Σκιαγραφούν λαϊκούς τύπους και καταγράφουν λαϊκές αντιλήψεις, παραδόσεις και προλήψεις του λαού που έχουν χαθεί ή επιβιώνουν μέχρι σήμερα.

 

Ø   Το πιο γλυκό ψωμί είναι κεφαλλονίτικη παραλλαγή που  αφηγείται την περιπέτεια ενός βασιλιά χωρίς την παρουσία υπερφυσικών στοιχείων, όπως συμβαίνει σε άλλα παραμύθια. Έχει διδακτικό, αλληγορικό περιεχόμενο και στοχεύει στη διδαχή και στον παραδειγματισμό των ανθρώπων.

 

Ø   Ενότητες

1^η ενότητα: Κάποτε ήταν………….που λέει ο λόγος.

2^η ενότητα: Όπου κάποια μέρα……Έτσι λοιπόν κι έγινε.

3^η ενότητα: Θα σε κρεμάσω……….να τρώγαμε κι εμείς έτσι.

 

Ø   Θεματικά κέντρα

J  Η δυστυχία της απραξίας, της αδράνειας. Στο παραμύθι η δυστυχία εκφράζεται αλληγορικά ως ανορεξία.

J  Η σοφία, η απλότητα και η εσωτερική ηρεμία του βιοπαλαιστή, που ζει λιτά και είναι ικανοποιημένος από τη δουλεία και τη ζωή του.

J  Το ψωμί αποτελεί προϊόν κα αμοιβή του ανθρώπινου μόχθου.

Ø  Ανάλυση

Στην τρίτη ενότητα:

Το παραμύθι προκαλεί έντονη συγκίνηση, όταν ο βασιλιάς δοκιμάζει κάθε τρόπο για να θεραπευτεί. Παρά το βασιλικό του αξίωμα εργάζεται στο χωράφι σκληρά με το σοφό βιοπαλαιστή.

            Έχει διδακτικό περιεχόμενο, αφού διδασκόμαστε ότι τα χρήματα και πολυτελής τρόπος ζωής δεν φέρνουν την ευτυχία.

            Η δυστυχία, η ασθένεια εκφράζεται συμβολικά ως ανορεξία. Η ευτυχία στο παραμύθι ταυτίζεται με την εργασία, τη δράση. Και όποιος εργάζεται σκληρά, ανταμείβεται για τους κόπους του και αισθάνεται ικανοποιημένος και ευτυχισμένος.

            Το παραμύθι μας διασκεδάζει και μας ψυχαγωγεί γιατί προκαλεί το γέλιο (που μακάρι να τρώγαμε και ΄μεις) αλλά καλλιεργεί και την ψυχή μας με το διδακτικό μήνυμα που μας αφήνει.

 

 

Ø  Γλώσσα – Ύφος

Είναι απλή, φυσική δημοτική, με αρκετά λαϊκά στοιχεία. Και το ύφος είναι λιτό, ζωντανό, παραστατικό, αφού ή διήγηση διακόπτεται από το διάλογο που προσδίδει αμεσότητα και ζωντάνια στο κείμενο.

Ø  Σχήματα λόγου

J  Μεταφορές

J  Παρομοιώσεις

J  Επαναλήψεις

J  Εικόνες

Άσκηση: Να βρείτε στο κείμενο τα παραπάνω σχήματα λόγου.

                          

                                        ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ ΒΙΝΤΕΟ

       

                                     ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Β΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ 

ΔΟΜΗ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ ΚΑΙ ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ

Η ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΣ

Α. Η ΔΟΜΗ / ΤΑ ΜΕΡΗ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ

1. ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ
            Πρόκειται για την κεντρική ιδέα, το θέμα της παραγράφου. Βρίσκεται συνήθως στην αρχή, άλλοτε στη μέση και σπανιότερα στο τέλος της παραγράφου. Προσδιορίζει τον τρόπο / τη μέθοδο ανάπτυξης της παραγράφου.

2. ΣΧΟΛΙΑ Ή ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΕΣ

Οι επιμέρους ιδέες και τα στοιχεία που αποδεικνύουν, εξηγούν ή σχολιάζουν τη θεματική περίοδο.

3. ΚΑΤΑΚΛΕΙΔΑ

Είναι το συμπέρασμα, μια γενική κρίση που ολοκληρώνει το νόημα της παραγράφου. Βρίσκεται στο τέλος της παραγράφου και πολλές φορές παραλείπεται.

Γ. ΜΕΘΟΔΟΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ

Η παράγραφος αναπτύσσεται συνήθως με τους εξής τρόπους:

1.     Παραδείγματα

2.     Σύγκριση και αντίθεση

3.     Αιτιολόγηση

4.     Ορισμός και διασάφηση του ορισμού

5.     Διαίρεση

6.     Αίτια και αποτελέσματα

7.     Αναλογία

8.     Συνδυασμός μεθόδων

 

1.     Ανάπτυξη με παραδείγματα

Στα σχόλια παρουσιάζονται χαρακτηριστικά παραδείγματα που βοηθούν τον αναγνώστη να κατανοήσει ευκρινέστερα το γενικό, αφηρημένο ή ασαφές περιεχόμενο της θεματικής περιόδου. Τα παραδείγματα αναφέρονται στην καθημερινή ζωή, τις αντιλήψεις που επικρατούν ή την ιστορία και επιβεβαιώνουν τη θεματική περίοδο. Για αυτό πρέπει να επιλέγουμε τα πιο αντιπροσωπευτικά, αποκαλυπτικά και οικεία παραδείγματα. Για να εισάγουμε τα παραδείγματα, χρησιμοποιούμε συνήθως λέξεις / φράσεις, όπως: π.χ. για παράδειγμα, χαρακτηριστικό παράδειγμα, λόγου χάρη κ.α.

Παράδειγμα

Τα επαγγέλματα στα οποία μπορεί να εφαρμοστεί η τηλεργασία είναι πολλά. Για παράδειγμα, η παρουσία ενός γραφίστα ή ενός δημοσιογράφου σήμερα δεν είναι απαραίτητη, αφού μπορούν να δουλεύουν από το σπίτι τους χρησιμοποιώντας τον προσωπικό τους υπολογιστή. Επιπλέον, με τον ίδιο τρόπο μπορούν να εργάζονται και όσοι απασχολούνται στο χώρο του ηλεκτρονικού εμπορίου, της οικονομίας στην παροχή πληροφοριών ακόμη και στην εκπαίδευση. Η τηλεργασία, επομένως, ανατρέπει τις παραδοσιακές μορφές εργασίας και απαιτεί την προσαρμογή μας στα νέα δεδομένα.                                                                                 (Από τον ημερήσιο τύπο)

 

2.     Ανάπτυξη με σύγκριση και αντίθεση

Όταν η θεματική περίοδος εμπεριέχει σύγκριση προσώπων, φαινομένων, πραγμάτων ή ιδεών, επισημαίνουμε στα σχόλια τις ομοιότητες και τις διαφορές τους. Όταν εμπεριέχει αντιπαράθεση / αντίθεση, τονίζουμε μόνο τις διαφορές τους. Στη θεματική παρουσιάζονται οι δύο όροι της  σύγκρισης – αντίθεσης.

Η παράγραφος που αναπτύσσεται με τη συγκεκριμένη μέθοδο εμφανίζει δύο τρόπους οργάνωσης των σχολίων:

α. Παράθεση των χαρακτηριστικών του α΄ όρου και στη συνέχεια των αντίθετων του β΄ όρου.

β. Παρουσίαση ένα προς ένα των αντίθετων χαρακτηριστικών του α΄ και β΄ όρου.

            Για την εξασφάλιση της συνοχής στην παράγραφο χρησιμοποιούνται αντιθετικοί σύνδεσμοι και φράσεις, όπως: αντίθετα, όμως, ωστόσο, αν και, μολονότι, από τη μια …, από την άλλη…. κ.α.

Παραδείγματα

α. Χαρακτηριστικά του α΄ όρου - αντίθετα του β΄ όρου.

Μέσα στην ιστορική πορεία του πνεύματος δύο αντίθετα ρεύματα υφαίνουν με την ορμή τους την κίνηση των ιδεών. Το ένα ωθεί ακάθεκτα προς τα εμπρός, προς κάτι ανείπωτο ακόμη, κάτι που δεν έχει άνετα σαρκωθεί στη σκέψη και τη διατύπωση, δεν έχει πραγματοποιηθεί, αλλά θέλγει σαν πυρετώδης αναμονή. Το άλλο αντιστέκεται και προσπαθεί με σύνεση και περίσκεψη να κρατήσει το με αγώνες πραγματοποιημένο, το δοκιμασμένο, τη θετική και σίγουρη κατάκτηση που λαμποκοπά σαν ώριμος καρπός.

                                                                                    (Ε.Π. Παπανούτσος)

β. Αντίθετα χαρακτηριστικά του α΄ και β΄ όρου, ένα προς ένα.

Η ρητορική του πολιτικού λόγου χρησιμοποιεί αντίθετες τακτικές, ανάλογα αν ανήκει στο κόμμα που κυβερνά ή στα κόμματα της αντιπολίτευσης. Είναι πλήρως καταξιωτική στον πολιτικό λόγο του κυβερνώντος κόμματος και εντελώς απαξιωτική στο λόγο της ατντιπολίτευσης. Τα πάντα έχουν καλώς στον κυβερνητικό πολιτικό λόγο. Τα πάντα βαίνουν κατά κρημνών σύμφωνα με τον πολιτικό λόγο της αντιπολίτευσης. Ο κυβερνητικός λόγος μιλάει καταξιωτικά για σημαντικό έργο που έχει συντελεστεί, για γνώση των θεμάτων και για πείρα, για επιτυχείς χειρισμούς κτλ. ο αντιπολιτευτικός πολιτικός λόγος είναι προβλέψιμα απαξιωτικός: ανυπαρξία έργου από το κυβερνών κόμμα, άγνοια των θεμάτων, απειρία, ανικανότητα χειρισμών κτλ.

(Γ. Μπαμπινιώτγης)

3.     Ανάπτυξη με αιτιολόγηση

Η θεματική περίοδος αποτελεί κρίση / άποψη η οποία τεκμηριώνεται με την παράθεση πειστικών επιχειρημάτων στα σχόλια. Συνήθως στο συγκεκριμένο τρόπο ανάπτυξης της παραγράφου χρησιμοποιούνται διαρθρωτικές λέξεις που δηλώνουν αιτιολόγηση: επειδή, γιατί, εφόσον, καθόσον, δίότι, αφού καθώς κ.α.

      Σε περίπτωση απουσίας των διαρθρωτικών λέξεων, η σύνδεση της θεματικής περιόδου με τα σχόλια / λεπτομέρειες υποκρύπτει ένα εννοούμενο γιατί ή πώς, το οποίο γίνεται αντιληπτό εάν μετατρέψουμε τη θεματική περίοδο σε ερώτηση.

Παράδειγμα

Στη δημοκρατία κάθε άνθρωπος είναι σεβαστός. Γιατί η πολιτεία που ο ίδιος με ελεύθερη συγκατάθεση όρθωσε, υποκύπτει και κυβερνάται σύμφωνα με το συνταγματικό χάρτη που ο ίδιος, με τους ελεύθερα εκλεγμένους αντιπροσώπους του, σύνταξε. Γιατί ο πολίτης κάθε τόσο, σε καθορισμένη προθεσμία ερωτάται, αν θέλει και ποιους θέλει να τον κυβερνήσουν ως εκπρόσωποί του. Γιατί είναι το πολίτευμα του διαλόγου, όπου ολόκληρη η ζωή μιας κοινωνίας πυργώνεται προς την επιτέλεση μιας ιστορικής αποστολής με πλήρη σεβασμό προς τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις βασικές ελευθερίες, που χωρίς αυτά, άνθρωπος αυθεντικός δεν νοείται.

                                                                                                            (Κ. Τσιρόπουλος)

4.     Ανάπτυξη με ορισμό και διασάφηση του όρου

Στη θεματική περίοδο ορίζεται η (οριστέα) έννοια. Συγκεκριμένα, ο ορισμός της έννοιας ξεκινά από την ένταξή της στο γένος, δηλαδή το πλησιέστερο σύνολο στο οποίο ανήκει και ολοκληρώνεται με την ειδοποιό διαφορά, δηλαδή το γνώρισμα που την ξεχωρίζει από τα άλλα είδη του ίδιου γένους. Σχηματικά ο ορισμός έχει ως εξής:

ΟΡΙΣΤΕΑ ΈΝΝΟΙΑ =          ΓΕΝΟΣ +                   ΕΙΔΟΠΟΙΟΣ ΔΙΑΦΟΡΑ    

Π.χ. Δημοκρατία                    είναι το πολίτευμα      την εξουσία ασκεί ο λαός.

                                                (στο οποίο)

Ο ορισμός στη θεματική περίοδο δημιουργεί στον αναγνώστη το ερώτημα: Τι είναι ή τι εννοείται με αυτό, το οποίο διασαφηνίζεται και συμπληρώνεται στα σχόλια. Για παράδειγμα, ο προηγούμενος ορισμός της δημοκρατίας (το πολίτευμα στο οποίο την εξουσία ασκεί ο λαός) δημιουργεί ερωτήματα ως προς το τι ακριβώς είναι πολίτευμα και με ποιο τρόπο εξασφαλίζεται η λαϊκή εξουσία.

Παράδειγμα

Συνήθως μιλώντας για δημοκρατία εννοούμε το πολίτευμα στο οποίο η εξουσία απορρέει και ασκείται από το λαό. Πρόκειται δηλαδή για εκείνο το σύστημα πολιτικής οργάνωσης στο οποίο ο λαός συμμετέχει στη λήψη των αποφάσεων, που καθορίζουν τη ζωή του. Η συμμετοχή αυτή στην εποχή μας πραγματοποιείται μέσω αιρετών αντιπροσώπων. Οι τελευταίοι είναι υποχρεωμένοι να κινούνται στα πλαίσια των νόμων και του δημοκρατικού συντάγματος ώστε να αποφεύγεται η αυθαιρεσία. Παράλληλα, υπάρχουν θεσπισμένοι μηχανισμοί ελέγχου (Βουλή, Τύπος κτλ.), ενώ η διάκριση των εξουσιών προστατεύει από ενδεχόμενα φαινόμενα αυταρχισμού της εξουσίας.

v Τα είδη των ορισμών

α. ως προς τον τρόπο που παρουσιάζουν την οριστέα έννοια:

1. Αναλυτικός: Είναι ο ορισμός στον οποίο παρουσιάζονται τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της οριστέας έννοιας.

2. Συνθετικός ή γενετικός: Είναι ο ορισμός στον οποίο αναλύεται η διαδικασία γένεσης ενός φαινομένου.

β. ως προς την έκτασή τους:

1. Σύντομος: Εκτείνεται σε μερικές γραμμές.

2. Εκτενής: Εκτείνεται σε μια παράγραφο ή σε ολόκληρο το κείμενο.

Παραδείγματα

1.     Οι παραλογές είναι πολύστιχα δημοτικά τραγούδια, που αφηγούνται κυρίως δραματικές περιπέτειες και χαρακτηρίζονται ιδιαίτερα από το παραμυθικό στοιχείο. (Αναλυτικός ορισμός)

 

2.     Έκλειψη ηλίου είναι το φαινόμενο κατά το οποίο η σελήνη παρεμβάλλεται ανάμεσα στον Ήλιο και τη Γη, με συνέπεια ορισμένες περιοχές να δέχονται λιγότερο φως,. (Συνθετικός ή γενετικός ορισμός)

 

5.     Ανάπτυξη με διαίρεση

Στη θεματική πρόταση διακρίνουμε τη διαιρετέα έννοια (γένος) και τα μέρη της (είδη), δηλαδή τα στοιχεία από τα οποία αποτελείται ένα αντικείμενο ή μια ιδέα / έννοια. Η διαίρεση γίνεται με βάση κάποιο κριτήριο (διαιρετική βάση). Για παράδειγμα, η εκπαίδευση στη χώρα μας (διαιρετέα έννοια) διακρίνεται σε βασική, μέση και ανώτατη (είδη) με κριτήριο τη βαθμίδα (διαιρετική βάση). Μια διαίρεση για να είναι τέλεια πρέπει να περιλαμβάνει όλα τα είδη του γένους.

Στα σχόλια παρουσιάζεται αναλυτικά με τη σειρά κάθε μέρος (είδος) που προήλθε από τη διαίρεση. Για την εξασφάλιση της συνοχής, στα σχόλια χρησιμοποιούνται λέξεις – φράσεις, όπως: πρώτον – δεύτερον – τέλος, το ένα – το άλλο, διακρίνουμε, χωρίζουμε, είδη, μορφές, μέρη, κλάδοι, τομείς κ.α.

Παράδειγμα

Η αγορά εργασίας (διαιρετική βάση) συχνά παρουσιάζει τρία προβλήματα (διαιρετέα έννοια) ταυτόχρονα, ήτοι ανεργία, υποαπασχόληση και ετεροαπασχόληση (τα μέρη / είδη). Με άλλα λόγια, παρατηρούμε ταυτόχρονα άτομα που επιθυμούν να εργασθούν και δεν βρίσκουν κανενός είδους εργασία (άνεργοι), άτομα που προκειμένου να είναι άνεργα προτιμούν να εργασθούν ορισμένες ώρες ή ορισμένες ημέρες (υποαπασχολούμενοι) και άτομα που αναγκάζονται να εργασθούν σε θέσεις εργασίας των οποίων το περιεχόμενο είναι άσχετο, εν όλω ή εν μέρει, νε τις σπουδές τους ή τις ειδικεύσεις τους (ετεροαπασχολούμενοι).

                                                                                                      (Θ. Λιανός)

6.     Ανάπτυξη με αίτια και αποτελέσματα

Η θεματική περίοδος διατυπώνεται έτσι, ώστε να παρουσιάζονται σε αυτή το αίτιο ή τα αίτια και το αποτέλεσμα ή τα αποτελέσματα που προκαλούνται. Στα σχόλια εξηγείται η διαδικασία μετάβασης από το αίτιο στα αποτελέσματα.

Παράδειγμα

Η επιτάχυνση και το βάθος της κινητικότητας την τελευταία δεκαετία (αποτελέσματα) είναι πρωτόγνωρα σημεία των καιρών και η αιτία της διαδικασίας αυτής είναι ένας συνδυασμός νομικών και οικονομικών παραγόντων (αίτια). Η δημιουργία μιας ενιαίας ευρωπαϊκής αγοράς διευκόλυνε την ελεύθερη κυκλοφορία αγαθών και ανθρώπων στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Έκτοτε έχει αυξηθεί κατακόρυφα ο αριθμός των ευρωπαίων που αποκτούν πτυχία εκτός του τόπου καταγωγής τους και πολλοί εξ αυτών παραμένουν στη νέα τους πατρίδα, για να εργασθούν, έστω προσωρινά. Αυτή τη στιγμή η διεθνής παιδεία είναι απαραίτητη για ταλαντούχους νέους και οι ευρωπαϊκές επιχειρήσεις στρατολογούν στελέχη από ολόκληρη τη Γηραιά Ήπειρο. Οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις, που δρουν συμπληρωματικά σχεδόν σε όλους τους τομείς της πολιτικής, όλο και συχνότερα αναζητούν αυτή τη διεθνή διάσταση.

                                                                              (Από τον ημερήσιο τύπο)

7.     Ανάπτυξη με αναλογία

Στη θεματική περίοδο παραλληλίζονται / παρομοιάζονται δύο όροι, δηλαδή παρουσιάζεται μια αναλογία μεταξύ πραγμάτων, καταστάσεων κ.α. Η αναλογία είναι κυριολεκτική ή μεταφορική. Στην κυριολεκτική αναλογία παρομοιάζονται πράγματα που έχουν βασικές ομοιότητες, ενώ στη μεταφορική παραλληλίζονται εντελώς διαφορετικοί όροι.

Στα σχόλια χρησιμοποιούνται εκτεταμένες παρομοιώσεις που επιβεβαιώνουν την αναλογία. Στον εντοπισμό της συγκεκριμένης μεθόδου ανάπτυξης μπορούν να βοηθήσουν οι λέξεις: σαν, όπως, έτσι, αναλογικά, όμοια, παραλληλισμός, τόσο …όσο κ.α..

Παράδειγμα

«Πόσες φορές δεν θα ακούσετε να παρομοιάζουν το σήκωμα μερικών ανθρώπων χωρίς αξία – χωρίς αληθινά φτερά, χωρίς εσωτερική δύναμη – με το πέταγμα ενός κουρελόχαρτου, που ένα ευνοϊκό αεράκι μπόρεσε να το ανεβάσει για λίγες στιγμές μεσούρανα μες στο φως και τη δόξα ενός ηλιοβασιλέματος. Αλλά όπως, μόλις πάψει να φυσά το αεράκι, του κουρελόχαρτο πέφτει στον τζίγκο, στο δρόμο, στη σκόνη, στη λάσπη, έτσι πέφτει και ο ψευτοανεβασμένος άνθρωπος μόλις του λείψει η εξωτερική δύναμη, η προστασία που τον σήκωσε από τα χαμηλά. Κι όπως μας γελά το κουρελόχαρτο πως είναι ένα ζωντανό και άσπρο πουλί, με μακριές δυνατές φτερούγες, έτσι μας γελά, όταν βρίσκεται στο ύψος του, και ο ανάξιος άνθρωπος πως κάτι είναι. Ύστερα, με το άδοξο πέσιμό του βλέπουμε πως δεν ήταν τίποτα και πως τόσο καιρό μας γελούσε……».

(Γρ. Ξενόπουλου, Αθηναϊκές επιστολές, στο βιβλίο του Χρ. Τσολάκη, Από το λόγο στη συνείδηση του λόγου)

 

8.     Ανάπτυξη με συνδυασμό μεθόδων

Η παράγραφος δεν αναπτύσσεται πάντα μόνο με έναν από τους προηγούμενους τρόπους. Συχνότερα χρησιμοποιούνται περισσότερες από μία μέθοδοι. Στην περίπτωση αυτή η ανάπτυξη περιλαμβάνει συνδυασμό μεθόδων. Οι συγκεκριμένοι τρόποι ανάπτυξης εντοπίζονται με την επισήμανση των αντίστοιχων χωρίων / λέξεων – φράσεων.

·       Παράδειγμα ανάπτυξης παραγράφου με ορισμό (στη θεματική περίοδο) και παραδείγματα  (στα σχόλια):

Ας δεχθούμε ακόμη ότι η τεχνολογία ορίζεται ως το σύνολο των μεθόδων, τις οποίες οι άνθρωποι χρησιμοποιούν για να πετύχουν τους σκοπούς τους και να ικανοποιήσουν τις ανάγκες τους. Το μαχαίρι με το οποίο κόβουμε το ψωμί , το τηλέφωνο με το οποίο επικοινωνούμε εξ αποστάσεως, το ηλεκτρικό φως με το οποίο φωτίζουμε το θέατρο, το πιεστήριο με το οποίο τυπώνουμε τα βιβλία, ο ηλεκτρονικός υπολογιστής με τον οποίο κάνουμε αριθμητικές πράξεις και το όπλο με το οποίο σκοτώνουμε, είναι παραδείγματα των στοιχείων της τεχνολογίας.

                                                                                                            (Θ. Λιανός)

·       Παράδειγμα ανάπτυξης παραγράφου με αιτιολόγηση και σύγκριση – αντίθεση (Από τις πανελλαδικές εξετάσεις του 2004):

Αξιοπρόσεχτη η παρατήρηση. Δεν αληθεύει όμως στη δική μας εποχή. Γιατί σήμερα και τα παιδικά είναι πολύ διαφορετικά από άλλοτε και ο αέρας, το κλίμα του σχολείου έχει αλλάξει (αιτιολόγηση). Παλαιότερα ο μαθητής περίμενε να φωτιστεί αποκλειστικά και μόνο από το δάσκαλό του. Σήμερα οι πηγές των πληροφοριών έχουν πολλαπλασιαστεί σε βαθμό εκπληκτικό και οι κρουνοί τους – η εφημερίδα, το περιοδικό, το ραδιόφωνο, η τηλεόραση – ρέουν μέσα στο σπίτι (σύγκριση – αντίθεση). Μπορεί, λοιπόν, ο μαθητής, ανάλογα με τη δύναμη και την όρεξή του, να προμηθεύεται ελεύθερα και απεριόριστα ειδήσεις από όλες τις περιοχές της ανθρώπινης περιέργειας: ιστορικές, γεωγραφικές, βιολογικές, ανθρωπολογικές, φυσικής, χημείας, κοσμογραφίας, ηλεκτρολογίας, κάθε λογής τεχνικής.

                              (Ε. Π. Παπανούτσος, Η Παιδεία, το μεγάλο μας πρόβλημα)