Β΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ / ΙΣΤΟΡΙΑ

Σελίδες 26-28

1.Η εξάπλωση των Αράβων

α. Ίδρυση και αρχές του Ισλάμ

Ø  Η εξάπλωση των Αράβων, που επηρέασε βαθιά την παγκόσμια ιστορία, ήταν συνέπεια της μεταστροφής του λαού αυτού στο Ισλάμ = «αφοσίωση και πίστη στο θέλημα του Θεού», μoνοθεϊστική θρησκεία που ίδρυσε ο Μωάμεθ (περ. 570-632).

Ø  Το Κοράνι (= «λόγος θεού»), το ιερό βιβλίο της νέας θρησκείας, απαιτούσε από τους πιστούς (Μουσλίμ) να διαδώσουν το Ισλάμ με ιερό πόλεμο (τζιχάντ) κατά των απίστων.

Ø  Ωστόσο, τους απαγόρευε να ασκήσουν καταναγκασμό στους Χριστιανούς και τους Ιουδαίους.

Ø  Όσοι έπεφταν στον πόλεμο γίνονταν μάρτυρες της πίστης και εξασφάλιζαν μια θέση στον Παράδεισο.

 

β. Η επέκταση - Παράγοντες και συνέπειες

Ø  Δυο χρόνια μετά το θάνατο του Προφήτη Μωάμεθ, οι μαχητές του Ισλάμ – πιστοί στο θεσμό του ιερού πολέμου - υπό την ηγεσία του χαλίφη (=του τοποτηρητή και διαδόχου του Προφήτη), εξόρμησαν από τη Χερσόνησο τους.

Ø  Ο βυζαντινός στρατός συντρίφτηκε στη μάχη του Γιαρμούκ (636).

Ø  Μέσα σε λίγα χρόνια οι επιδρομείς κατέκτησαν τις γειτονικές ρωμαϊκές και περσικές επαρχίες (Παλαιστίνη, Συρία, Αίγυπτος, Μεσοποταμία και Περσία).

Ø  Οι στρατιωτικές επιτυχίες του Ηρακλείου κατά των Περσών αποδείχτηκαν πρόσκαιρες/μάταιες.

Ø   Τα ανατολικά σύνορα του Βυζαντίου βαθμιαία υποχώρησαν στις παρυφές της Μ. Ασίας.

Ø  Η αραβική απειλή κορυφώθηκε στο πέρασμα από τον 7ο στον 8ο αι.

 

v Οι κυριότεροι παράγοντες των αραβικών κατακτήσεων ήταν:

1.  Η εξάντληση Βυζαντινών και Περσών από τη μακροχρόνια πολεμική τους σύγκρουση στα χρόνια του Ηρακλείου

2.     και η έντονη αντίθεση μεταξύ του κέντρου και των ανατολικών επαρχιών του Βυζαντίου που παρέμειναν προσκολλημένες στην αίρεση του Μονοφυσιτισμού. Οι επαρχίες αυτές κατακτήθηκαν ως τα μέσα του 7ου αι. και ενσωματώθηκαν στο Χαλιφάτο, όπως ονομάστηκε το Αραβικό Κράτος.

 

Ø  Οι Άραβες προέλασαν κατά μήκος των ακτών της Β. Αφρικής.

Ø  Μετά την κατάκτηση της Καρχηδόνας (τέλη 7ου αι.) οι στρατιές τους πέρασαν, στις αρχές του 8ου αι., τον πορθμό του Γιβραλτάρ και υπέταξαν το μεγαλύτερο μέρος της Ισπανίας.

Ø  Ο Κάρολος Μαρτέλος, μαγιορδόμος (αυλάρχης) των Φράγκων, κατάφερε να αναχαιτίσει την προέλασή τους στο γαλλικό Πουατιέ, βόρεια από τα Πυρηναία (732).

Ø  Στην ανατολή η αραβική προέλαση σταμάτησε στην οροσειρά του Ταύρου, όπου και σταθεροποιήθηκαν τα αραβοβυζαντινά σύνορα.

Ø  Οι Άραβες δεν περιορίστηκαν σε χερσαίες επιχειρήσεις, αλλά διεκδίκησαν από το Βυζάντιο την κυριαρχία στη Μεσόγειο.

Ø  Βασιζόμενοι στην τεχνογνωσία και την ναυτική εμπειρία των παράκτιων πληθυσμών της Φοινίκης και της Αιγύπτου, ναυπήγησαν και οργάνωσαν έναν αξιόμαχο στόλο.

Ø  Έγιναν κύριοι της Κύπρου, της Ρόδου, της Κω, της Χίου, της Κυζίκου και πολιόρκησαν δύο φορές την Κωνσταντινούπολη (674-678 και 717-718).

Ø   Οι βυζαντινοί μαχητές απέκρουσαν και τις δύο φορές τους Άραβες με τη βοήθεια των απόρθητων τειχών της Βασιλεύουσας και τη χρήση του υγρού πυρός, ενός νέου όπλου που κατέκαιε τα εχθρικά πλοία και ήταν επινόηση του σύρου Καλλίνικου.

Ø   Η αραβική επιθετικότητα στη θάλασσα έφτασε στο απόγειο της τον 9ο αι. με την κατάκτηση της Κρήτης και της Σικελίας.

Ø  Η αραβική επέκταση στις ακτές της Μεσογείου οδήγησε στη διάσπαση του μεσογειακού κόσμου, που είχε ενοποιηθεί από τους Ρωμαίους.

Ø  Περαιτέρω η πολεμική δράση των Αράβων στη στεριά και στη θάλασσα προκάλεσε:

1.      την εδαφική συρρίκνωση,

2.      την απώλεια σημαντικών αστικών κέντρων, 

3.     την ερήμωση πολλών περιοχών της αυτοκρατορίας,

4.      επέφερε τη μείωση της αγροτικής παραγωγής και

5.      επηρέασε αρνητικά το εσωτερικό και εξωτερικό εμπόριο του Βυζαντίου.

Σελίδες 29-30

2.Το εμπόριο και ο πολιτισμός του Ισλάμ

α. Η ανάπτυξη του εμπορίου

Ø  Από τα μέσα του 8ου αι. οι Άραβες και οι Εβραίοι δραστηριοποιήθηκαν στο διεθνές εμπόριο με επίκεντρο τις μεγάλες πόλεις και έγιναν οι μεταπράτες του διεθνούς εμπορίου.

Ø  Σ' αυτό συνέβαλαν:

1.      η εξαίρετη γεωγραφική θέση του Χαλιφάτου μεταξύ Ανατολής και Δύσης

2.     αλλά και η εκμετάλλευση των ορυχείων χρυσού και αργύρου της Δυτ. Αφρικής και της Σαχάρας.

Ø  Από τα μέσα του 9ου αι. οι Άραβες ίδρυσαν εμπορικές αποικίες στις ακτές των Ινδιών, της ΝΑ Ασίας και της Κίνας.

Ø  Από την Ανατολή μετέφεραν μπαχαρικά και άλλα είδη πολυτελείας, κυρίως μέσω Ιράκ, στις αραβικές και βυζαντινές αγορές, αποκομίζοντας τεράστια κέρδη.

Ø  Η ζήτηση που είχαν τα προϊόντα αυτά στις ακτές της Μεσογείου καθόριζε τις διεθνείς τους τιμές.

Ø  Οι έμποροι του Ισλάμ υιοθέτησαν πολλές καινοτομίες που διευκόλυναν τις συναλλαγές:

1.     συγκρότησαν εμπορικές εταιρείες,

2.     επινόησαν την εμπορική επιταγή (τσεκ) και

3.     ανέπτυξαν το πιστωτικό σύστημα (αργυραμοιβοί και τράπεζες).

 

β. Γράμματα, επιστήμη και τέχνες

Ø  Τα γράμματα και οι τέχνες αναπτύχθηκαν στο Ισλάμ με επίκεντρο μεγάλες πόλεις όπως ήταν η Κόρδοβα και η Βαγδάτη, όπου ιδρύθηκαν βιβλιοθήκες και πανεπιστήμια.

Ø  Η αραβική λογοτεχνία ήταν της μόδας ακόμη και ανάμεσα στους χριστιανούς υπηκόους των αραβικών κρατών.

Ø  Στις μεγάλες πόλεις υπήρχαν βιβλιοπωλεία για το ευρύ κοινό, ενώ πολλοί χαλίφες ήταν μανιώδεις συλλέκτες χειρογράφων.

Ø  Οι Άραβες μετέφρασαν τα έργα των Ινδών, των Περσών και των Ελλήνων.

Ø  Ιδίως οι μεταφράσεις των έργων του ελλήνων σοφών και κυρίως του Αριστοτέλη και των Νεοπλατωνικών επηρέασαν βαθιά την αραβική σκέψη και επιστήμη.

Ø  Κατά την πρώτη περίοδο του Ισλάμ, η τέχνη του δανείστηκε τεχνικές, τεχνίτες και υλικά από το Βυζάντιο, αλλά για θρησκευτικούς λόγους έμεινε προσηλωμένη στην ανεικονική τεχνοτροπία.

Ø   Χαρακτηριστικά δημιουργήματα της αραβικής τέχνης είναι τα τεμένη (τζαμιά). Ξεχωρίζουν αυτό της Κόρδοβας και το μεγάλο τέμενος της Δαμασκού (αρχές 8ου αι.), του οποίου τα μωσαϊκά με τις εξαίσιες φυτικές παραστάσεις κατασκευάστηκαν από βυζαντινούς τεχνίτες.

Ø   Οι άραβες καλλιτέχνες φιλοτέχνησαν επίσης λαμπρά έργα μικροτεχνίας από ελεφαντόδοντο και άλλα υλικά.

γ. Επίδραση του αραβικού πολιτισμού

Ø  Η Δύση επηρεάστηκε σημαντικά από τις επιστημονικές επιδόσεις του Ισλάμ.

Ø  Οι Άραβες:

1.     καθιέρωσαν την ινδική αρίθμηση (Μαθηματικά),

2.     οργάνωσαν μακρινά ταξίδια (Γεωγραφία),

3.     υπολόγισαν ακριβώς την τροχιά του ήλιου και των πλανητών (Αστρονομία),

4.     ανακάλυψαν το θειικό οξύ και το οινόπνευμα (Χημεία),

5.     καθιέρωσαν νέα φάρμακα και πραγματοποίησαν πολύπλοκες εγχειρήσεις (Ιατρική),

6.     εισήγαγαν στο Βυζάντιο και τη Δύση το χαρτί, κινεζική εφεύρεση,

7.     και πολλές καλλιέργειες (βερίκοκο, αγκινάρα, βαμβάκι, λεμόνι, σακχαροκάλαμο κ. ά.).

8.     Η παρουσία πολλών αραβικών λέξεων στις ευρωπαϊκές γλώσσες δείχνει το μέγεθος της επίδρασης των Αράβων στη Δύση.