ΙΣΤΟΡΙΑ Β΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

                                                                2ο και 3ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ

1. Οι Σλάβοι και οι σχέσεις τους με το Βυζάντιο  και

2. Οι Βούλγαροι και οι σχέσεις τους με το Βυζάντιο.

ΦΥΛΛΟ  ΕΡΓΑΣΙΑΣ

v  Σλάβοι: Νομάδες με ιδιότυπη πολιτική οργάνωση . Εγκαταστάθηκαν στις αρχές του 6^ου αιώνα στα βόρεια του Δούναβη και ξεκίνησαν επιδρομές εναντίον του Βυζαντίου. Στα τέλη του 6^ου αιώνα και στις αρχές του 7^ου  οι Σλάβοι πέρασαν στην επιρροή των Αβάρων.

v  Άβαροι: Λαός ουννικής  καταγωγής.  Στα τέλη του  6^ου αιώνα ίδρυσαν μια δυνατή αυτοκρατορία στην Κεντρική Ευρώπη  και από εκεί έκαναν επιθέσεις στα βαλκανικά εδάφη του Βυζαντίου μαζί με τους Σλάβους.

v  Σλάβοι και Άβαροι πολιόρκησαν δύο φορές ανεπιτυχώς τη  Θεσσαλονίκη.

 

v  Τι ήταν οι σκλαβηνίες;

Πολιτικά αυτόνομες νησίδες σλαβικού πληθυσμού, διάσπαρτες σε εδάφη της σημερινής ηπειρωτικής Ελλάδας, που δημιουργήθηκαν στις αρχές του 7^ου αι. με την εγκατάσταση σλαβικών ομάδων .

 

v  Ποια τακτική  ή συμπεριφορά ακολουθούσαν οι νεοφερμένοι Σλάβοι στην αρχή και ύστερα;

 

Οι νεοφερμένοι Σλάβοι επιδόθηκαν αρχικά σε λεηλασίες και επιθέσεις, δημιουργώντας σημαντικά προβλήματα στην επικοινωνία της Κωνσταντινούπολης με τις ευρωπαϊκές επαρχίες του Βυζαντίου και ιδίως τη Θεσσαλονίκη.

 

v  Ποια πολιτική ακολούθησε η βυζαντινή κυβέρνηση απέναντι στους Σλάβους;

 

Ωστόσο στο πέρασμα του χρόνου ήλθαν σε επαφή με τους ντόπιους ελληνικούς πληθυσμούς, ανέπτυξαν μαζί τους οικονομικές και κοινωνικές σχέσεις και επηρεάστηκαν από τον πολιτισμό τους.

 

v  Ποια τα τρία στάδια εξελληνισμού των Σλάβων;

Α. Στρατιωτική υποταγή.

Β. Εκχριστιανισμός.

Γ. Κοινωνική και εθνολογική αφομοίωση.

 

Α. Ίδρυση του βουλγαρικού κράτους

v  Βούλγαροι: Φύλο ασιατικής προέλευσης με καλή στρατιωτική και πολιτική οργάνωση.

v  Το 680  νικούν το βυζαντινό στρατό και  καταλαμβάνουν την περιοχή μεταξύ Δούναβη και Αίμου. Τότε ο αυτοκράτορας  Κωνσταντίνος  Δ΄ υπέγραψε συνθήκη ειρήνης με τον όρο να πληρώνει ετήσιο φόρο στους Βούλγαρους.

v  Οι Βούλγαροι προσπάθησαν να υποτάξουν σλαβικούς πληθυσμούς  στα μέρη που κατοίκησαν και  ύστερα από συγκρούσεις και αντιπαραθέσεις διαμορφώθηκε το  βουλγαρικό έθνος – εθνογένεση Βουλγάρων.

v  Το βουλγαρικό έθνος αποτελούνταν από τους λίγους σε αριθμό αλλά πολιτικά και στρατιωτικά δυνατούς  Βούλγαρους που έδωσαν το όνομα και την οργάνωση και από τους πολλούς  Σλάβους, που έδωσαν τη γλώσσα τους και αποτελούσαν τη λαϊκή βάση.

 

Β. Σχέσεις βουλγάρων με το Βυζάντιο

v  Πολυετείς πόλεμοι

v  Εμπορικές συναλλαγές

v  Χρήση της ελληνικής γλώσσας ως επίσημης γλώσσας από τους ηγεμόνες των Βουλγάρων (χάνων).

v  Το 864 εκχριστιανίζονται

v  Πολιτιστικές σχέσεις με τους Βυζαντινούς

 

Σελίδες 26-28

1.Η εξάπλωση των Αράβων

 

α. Ίδρυση και αρχές του Ισλάμ

Ø  Η εξάπλωση των Αράβων, που επηρέασε βαθιά την παγκόσμια ιστορία, ήταν συνέπεια της μεταστροφής του λαού αυτού στο Ισλάμ = «αφοσίωση και πίστη στο θέλημα του Θεού», μoνοθεϊστική θρησκεία που ίδρυσε ο Μωάμεθ (περ. 570-632).

Ø  Ο Μωάμεθ ήταν οδηγός καραβανιών. Ταξίδευε συχνά στις χώρες της Εγγύς Ανατολής όπου γνώρισε το Χριστιανισμό και τον Ιουδαϊσμό.

Ø  Επηρεασμένος από τις δύο αυτές θρησκείες, ο Μωάμεθ διακήρυξε τις αρχές της νέας θρησκείας του Ισλάμ, διώχτηκε όμως το 622 από την πατρίδα του, τη Μέκκα, και κατέφυγε στη Μεδίνα, όπου απέκτησε έναν πυρήνα πιστών οπαδών.

Ø  Το 622, έτος της Εγίρας (=αποδημίας), καθιερώθηκε ως αφετηρία του χρονολογικού συστήματος των Αράβων.

Ø  Την επόμενη δεκαετία (622-632) το Ισλάμ κυριάρχησε σ' όλη την Αραβία.

Ø  Το Κοράνι (= «λόγος θεού»), το ιερό βιβλίο της νέας θρησκείας, απαιτούσε από τους πιστούς (Μουσλίμ) να διαδώσουν το Ισλάμ με ιερό πόλεμο (τζιχάντ) κατά των απίστων.

Ø  Ωστόσο, τους απαγόρευε να ασκήσουν καταναγκασμό στους Χριστιανούς και τους Ιουδαίους.

Ø  Όσοι έπεφταν στον πόλεμο γίνονταν μάρτυρες της πίστης και εξασφάλιζαν μια θέση στον Παράδεισο.

 

β. Η επέκταση - Παράγοντες και συνέπειες

Ø  Δυο χρόνια μετά το θάνατο του Προφήτη Μωάμεθ, οι μαχητές του Ισλάμ – πιστοί στο θεσμό του ιερού πολέμου - υπό την ηγεσία του χαλίφη (=του τοποτηρητή και διαδόχου του Προφήτη), εξόρμησαν από τη Χερσόνησο τους.

Ø  Ο βυζαντινός στρατός συντρίφτηκε στη μάχη του Γιαρμούκ (636).

Ø  Μέσα σε λίγα χρόνια οι επιδρομείς κατέκτησαν τις γειτονικές ρωμαϊκές και περσικές επαρχίες (Παλαιστίνη, Συρία, Αίγυπτος, Μεσοποταμία και Περσία).

Ø  Οι στρατιωτικές επιτυχίες του Ηρακλείου κατά των Περσών αποδείχτηκαν πρόσκαιρες/μάταιες.

Ø   Τα ανατολικά σύνορα του Βυζαντίου βαθμιαία υποχώρησαν στις παρυφές της Μ. Ασίας.

Ø  Η αραβική απειλή κορυφώθηκε στο πέρασμα από τον 7ο στον 8ο αι.

 

v Οι κυριότεροι παράγοντες των αραβικών κατακτήσεων ήταν:

1.     η εξάντληση Βυζαντινών και Περσών από τη μακροχρόνια πολεμική τους σύγκρουση στα χρόνια του Ηρακλείου

2.     και η έντονη αντίθεση μεταξύ του κέντρου και των ανατολικών επαρχιών του Βυζαντίου που παρέμειναν προσκολλημένες στην αίρεση του Μονοφυσιτισμού. Οι επαρχίες αυτές κατακτήθηκαν ως τα μέσα του 7ου αι. και ενσωματώθηκαν στο Χαλιφάτο, όπως ονομάστηκε το Αραβικό Κράτος.

 

Ø  Οι Άραβες προέλασαν κατά μήκος των ακτών της Β. Αφρικής.

Ø  Μετά την κατάκτηση της Καρχηδόνας (τέλη 7ου αι.) οι στρατιές τους πέρασαν, στις αρχές του 8ου αι., τον πορθμό του Γιβραλτάρ και υπέταξαν το μεγαλύτερο μέρος της Ισπανίας.

Ø  Ο Κάρολος Μαρτέλος, μαγιορδόμος (αυλάρχης) των Φράγκων, κατάφερε να αναχαιτίσει την προέλασή τους στο γαλλικό Πουατιέ, βόρεια από τα Πυρηναία (732).

Ø  Στην ανατολή η αραβική προέλαση σταμάτησε στην οροσειρά του Ταύρου, όπου και σταθεροποιήθηκαν τα αραβοβυζαντινά σύνορα.

Ø  Οι Άραβες δεν περιορίστηκαν σε χερσαίες επιχειρήσεις, αλλά διεκδίκησαν από το Βυζάντιο την κυριαρχία στη Μεσόγειο.

Ø  Βασιζόμενοι στην τεχνογνωσία και την ναυτική εμπειρία των παράκτιων πληθυσμών της Φοινίκης και της Αιγύπτου, ναυπήγησαν και οργάνωσαν έναν αξιόμαχο στόλο.

Ø  Έγιναν κύριοι της Κύπρου, της Ρόδου, της Κω, της Χίου, της Κυζίκου και πολιόρκησαν δύο φορές την Κωνσταντινούπολη (674-678 και 717-718).

Ø   Οι βυζαντινοί μαχητές απέκρουσαν και τις δύο φορές τους Άραβες με τη βοήθεια των απόρθητων τειχών της Βασιλεύουσας και τη χρήση του υγρού πυρός, ενός νέου όπλου που κατέκαιε τα εχθρικά πλοία και ήταν επινόηση του σύρου Καλλίνικου.

Ø   Η αραβική επιθετικότητα στη θάλασσα έφτασε στο απόγειο της τον 9ο αι. με την κατάκτηση της Κρήτης και της Σικελίας.

Ø  Η αραβική επέκταση στις ακτές της Μεσογείου οδήγησε στη διάσπαση του μεσογειακού κόσμου, που είχε ενοποιηθεί από τους Ρωμαίους.

Ø  Περαιτέρω η πολεμική δράση των Αράβων στη στεριά και στη θάλασσα προκάλεσε:

1.      την εδαφική συρρίκνωση,

2.      την απώλεια σημαντικών αστικών κέντρων, 

3.     την ερήμωση πολλών περιοχών της αυτοκρατορίας,

4.      επέφερε τη μείωση της αγροτικής παραγωγής και

5.      επηρέασε αρνητικά το εσωτερικό και εξωτερικό εμπόριο του Βυζαντίου.

 

Σελίδες 29-30

2.Το εμπόριο και ο πολιτισμός του Ισλάμ

 

α. Η ανάπτυξη του εμπορίου

Ø  Από τα μέσα του 8ου αι. οι Άραβες και οι Εβραίοι δραστηριοποιήθηκαν στο διεθνές εμπόριο με επίκεντρο τις μεγάλες πόλεις και έγιναν οι μεταπράτες του διεθνούς εμπορίου.

Ø  Σ' αυτό συνέβαλαν:

1.      η εξαίρετη γεωγραφική θέση του Χαλιφάτου μεταξύ Ανατολής και Δύσης

2.     αλλά και η εκμετάλλευση των ορυχείων χρυσού και αργύρου της Δυτ. Αφρικής και της Σαχάρας.

Ø  Από τα μέσα του 9ου αι. οι Άραβες ίδρυσαν εμπορικές αποικίες στις ακτές των Ινδιών, της ΝΑ Ασίας και της Κίνας.

Ø  Από την Ανατολή μετέφεραν μπαχαρικά και άλλα είδη πολυτελείας, κυρίως μέσω Ιράκ, στις αραβικές και βυζαντινές αγορές, αποκομίζοντας τεράστια κέρδη.

Ø  Η ζήτηση που είχαν τα προϊόντα αυτά στις ακτές της Μεσογείου καθόριζε τις διεθνείς τους τιμές.

Ø  Η δυναστεία των Φατιμιδών, στην Αίγυπτο κατά το 10ο αι., ενθάρρυνε τις εμπορικές σχέσεις με τις Ινδίες δια μέσου της Ερυθράς Θάλασσας.

Ø  Οι έμποροι του Ισλάμ υιοθέτησαν πολλές καινοτομίες που διευκόλυναν τις συναλλαγές:

1.     συγκρότησαν εμπορικές εταιρείες,

2.     επινόησαν την εμπορική επιταγή (τσεκ) και

3.     ανέπτυξαν το πιστωτικό σύστημα (αργυραμοιβοί και τράπεζες).

 

β. Γράμματα, επιστήμη και τέχνες

Ø  Τα γράμματα και οι τέχνες αναπτύχθηκαν στο Ισλάμ με επίκεντρο μεγάλες πόλεις όπως ήταν η Κόρδοβα και η Βαγδάτη, όπου ιδρύθηκαν βιβλιοθήκες και πανεπιστήμια.

Ø  Η αραβική λογοτεχνία ήταν της μόδας ακόμη και ανάμεσα στους χριστιανούς υπηκόους των αραβικών κρατών.

Ø  Στις μεγάλες πόλεις υπήρχαν βιβλιοπωλεία για το ευρύ κοινό, ενώ πολλοί χαλίφες ήταν μανιώδεις συλλέκτες χειρογράφων.

Ø  Οι Άραβες μετέφρασαν τα έργα των Ινδών, των Περσών και των Ελλήνων.

Ø  Ιδίως οι μεταφράσεις των έργων του ελλήνων σοφών και κυρίως του Αριστοτέλη και των Νεοπλατωνικών επηρέασαν βαθιά την αραβική σκέψη και επιστήμη.

Ø  Κατά την πρώτη περίοδο του Ισλάμ, η τέχνη του δανείστηκε τεχνικές, τεχνίτες και υλικά από το Βυζάντιο, αλλά για θρησκευτικούς λόγους έμεινε προσηλωμένη στην ανεικονική τεχνοτροπία.

Ø   Χαρακτηριστικά δημιουργήματα της αραβικής τέχνης είναι τα τεμένη (τζαμιά). Ξεχωρίζουν αυτό της Κόρδοβας και το μεγάλο τέμενος της Δαμασκού (αρχές 8ου αι.), του οποίου τα μωσαϊκά με τις εξαίσιες φυτικές παραστάσεις κατασκευάστηκαν από βυζαντινούς τεχνίτες.

Ø   Οι άραβες καλλιτέχνες φιλοτέχνησαν επίσης λαμπρά έργα μικροτεχνίας από ελεφαντόδοντο και άλλα υλικά.

Ø   

γ. Επίδραση του αραβικού πολιτισμού

Ø  Η Δύση επηρεάστηκε σημαντικά από τις επιστημονικές επιδόσεις του Ισλάμ.

Ø  Οι Άραβες:

1.     καθιέρωσαν την ινδική αρίθμηση (Μαθηματικά),

2.     οργάνωσαν μακρινά ταξίδια (Γεωγραφία),

3.     υπολόγισαν ακριβώς την τροχιά του ήλιου και των πλανητών (Αστρονομία),

4.     ανακάλυψαν το θειικό οξύ και το οινόπνευμα (Χημεία),

5.     καθιέρωσαν νέα φάρμακα και πραγματοποίησαν πολύπλοκες εγχειρήσεις (Ιατρική),

6.     εισήγαγαν στο Βυζάντιο και τη Δύση το χαρτί, κινεζική εφεύρεση,

7.     και πολλές καλλιέργειες (βερίκκοκο, αγκινάρα, βαμβάκι, λεμόνι, σακχαροκάλαμο κ. ά.).

8.     Η παρουσία πολλών αραβικών λέξεων στις ευρωπαϊκές γλώσσες δείχνει το μέγεθος της επίδρασης των Αράβων στη Δύση.

Σελ. 32,33                

Η διαμόρφωση της μεσαιωνικής ελληνικής βυζαντινής αυτοκρατορίας

 

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

Α. Παγίωση και επέκταση των αλλαγών

v  Την περίοδο της ισαυρικής ή συριακής δυναστείας (8^ος αι.) και της δυναστείας του Αμορίου (9^ος αι.) έχουμε τη διαμόρφωση του μεσαιωνικού ελληνικού βυζαντινού κράτους.

από τις ακόλουθες εξελίξεις:

1. Τα σύνορα μεταξύ Βυζαντίου και Χαλιφάτου σταθεροποιήθηκαν στις παρυφές της Μ. Ασίας, στη στεριά και  κατά μήκος της γραμμής: Κιλικία-Κύπρος-Κρήτη, στη θάλασσα.
2. Στα μέσα του 9^ου αι. άρχισε η βυζαντινή αντεπίθεση στη Μ. Ασία.
3. Στα Βαλκάνια, αντιμετώπιζε με επιτυχία τους Βουλγάρους και αφομοίωνε τους σλαβικούς πληθυσμούς.
4. Ενισχύεται ο ελληνικός χαρακτήρας και περιορίζεται η χρήση της λατινικής γλώσσας.
5. Οργανώθηκαν καλύτερα οι κεντρικές διοικητικές υπηρεσίες του κράτους.
6. Γενικεύτηκαν τα θέματα στη Μ. Ασία και επεκτάθηκαν στα Βαλκάνια.
7. Επικίνδυνοι πολλές φορές οι στρατηγοί – διοικητές των θεμάτων για την κεντρική εξουσία.
8. Οι στρατιώτες – αγρότες των θεμάτων καλλιεργούσαν τα κτήματά τους αλλά και παρείχαν στρατιωτικές υπηρεσίες σε περίπτωση εχθρικών επιθέσεων.
9. Με τους θεματικούς στρατούς περιορίστηκαν οι μισθοφόροι και κυριάρχησε η μικρή και μεσαία αγροτική ιδιοκτησία.

Β. Ανάκαμψη της οικονομίας

v  Οικονομική ανάκαμψη στα χρόνια του Κωνσταντίνου Ε΄(8^ος αι.)

v  Αύξηση του πληθυσμού

v  Αύξηση των κρατικών εσόδων , ανάπτυξη του εμπορίου και της βιοτεχνίας

 

v  Τι ήταν οι κακώσεις;

Ο Νικηφόρος Α΄ επέβαλε τις κακώσεις, (802-811) = τα τολμηρά οικονομικά του μέτρα, όπως ονομάστηκαν από τους εχθρούς του, που απέβλεπαν στην ανάκαμψη του εμπορίου και την αύξηση των εσόδων του κράτους.

 

 

2.Η μεταβατική εποχή: Οι έριδες για το ζήτημα των εικόνων

 

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

α. Ορισμός, πρωτεργάτες και παράγοντες

v  Εικονομαχία: Πνευματική κίνηση που συνδέεται με το ερώτημα: Είναι σύμφωνη με τις παραδόσεις της Ορθοδοξίας η λατρεία των εικόνων ή όχι;

 

v  Πρωτεργάτες της εικονομαχίας: οι αυτοκράτορες   Λέων Γ΄ (717-741) και Κωνσταντίνος Ε΄ (741-775), που επηρεάστηκαν από τις  ανεικονικές (αντίθετες στη λατρεία των εικόνων)  αντιλήψεις της ιουδαϊκής και ισλαμικής θρησκείας. Για αυτό απέρριπταν τη λατρεία των εικόνων ως εκδήλωση ειδωλολατρική .

 

v  Οι Ίσαυροι  ήταν ευνοϊκοί με τους πληθυσμούς της Μ. Ασίας , γιατί αυτοί αντιμετώπιζαν τις επιδρομές των Αράβων και έτσι έκαναν δεκτές τις ανεικονικές αντιλήψεις.. 

 

v  Άλλοι παράγοντες της εικονομαχίας:

1. Δεισιδαιμονίες και υπερβολές γύρω από τη λατρεία των εικόνων
2. Προσπάθεια Ισαύρων να περιορίσουν την επιρροή των μοναχών
3. Η ιδέα ότι η οργή  του Θεού οδήγησε στις νίκες των εχθρών γιατί υπερέβαλαν με τη λατρεία των εικόνων.

 

β. Φάσεις

 

v  Πρώτη φάση:  8^ος αι. Άρχισε με την απομάκρυνση της εικόνας του Χριστού από τη Χαλκή Πύλη της Πόλης.

v  Διαμαρτυρίες του λαού. 

v  Τερματισμός α΄ φάσης με την Ζ΄ οικουμενική σύνοδο με πρωτοβουλία της αυτοκράτειρας Ειρήνης της  Αθηναίας (780-802), που αποκατέστησε τη λατρεία των  εικόνων και διευκρινίστηκε η τιμητική προσκύνηση αυτών.

v  730: Το πρώτο αυτοκρατορικό διάταγμα κατά τη ς λατρείας των εικόνων.

v  Τιμωρίες εικονόφιλων  με εξορίες,  φυλακίσεις και δημεύσεις περιουσιών.

v  Ιωάννης Δαμασκηνός, ο σπουδαιότερος θεολόγος της εποχής : Υπερασπιστής των εικονολατρών.

v  Κωνσταντίνος Ε΄: Εκστρατεία τρομοκράτησης των μοναχών και καταστροφή των μονών.

 

v  Δεύτερη φάση: 9^ος αι. Ξεκίνησε από την Λέοντα Ε΄ τον Αρμένιο, που απέδωσε τις ήττες των Βυζαντινών στην εικονολατρία. Τερματισμός από τη σύνοδο του 843  με την  αυγούστα Θεοδώρα  και έχουμε την οριστική αποκατάσταση και αναστήλωση   των  εικόνων.

 

γ. Σημασία της ήττας των εικονοκλαστών ή αλλιώς νίκης των εικονόφιλων

 

1. Νίκη της ελληνικής πνευματικής  παράδοσης.

2. Τερματισμός των θρησκευτικών διαμαχών.

3. Περίοδος συνεργασίας του κράτους με την εκκλησία.

4. Πολλαπλασιασμός και πλούτος των μοναστηριών.

5. Περιορισμός των υπερβολών γύρω από τη λατρεία των εικόνων και των λειψάνων.

 

δ. Συνέπειες της εικονομαχίας

 

1.                  Διχασμός του βυζαντινού λαού.

 

2.                  Αρνητικές συνέπειες στην εξωτερική πολιτική του Βυζαντίου και τον πολιτισμό.

 

3.                  Δυσαρεστημένη η εκκλησία της Ρώμης και απομάκρυνση της από το Βυζάντιο.

 

4.                  Την περίοδο της εικονομαχίας : απαγόρευση της παράστασης θείων προσώπων στους τοίχους των εκκλησιών και καταστροφή των εικόνων.

 

5.                  Διακόσμηση των εκκλησιών με ζώα, φυτά και άλλα διακοσμητικά μοτίβα.

 

 

6.                  Υποχώρηση ενασχόλησης με τα γράμματα.

 

7.                  Καταστροφή σημαντικών κειμένων των εικονομάχων μετά την ήττα τους.

 

Σελ. 36-37 /   3. Η βασιλεία του Μιχαήλ Γ΄ και η αυτή της Νέας Εποχής

 

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

α. Έναρξη της νέας εποχής

 

v  Μιχαήλ Γ΄ , από το Αμόριο της Φρυγίας

v  Ανάπτυξη του Βυζαντίου

v  οριστική αναστήλωση των εικόνων

v  βελτίωση της άμυνας κατά των Αράβων

v  έργα πολιτισμού

 

v  Βάρδας, θείος του Μιχαήλ Γ΄ - ανέλαβε τις κρατικές υποθέσεις με επιτυχία για 10 χρόνια.

 

 

β. Ίδρυση της σχολής της Μαγναύρας

 

v  Σχολής της Μαγναύρας: Σταθμός της βυζαντινής εκπαίδευσης, με πρωτοβουλία του Βάρδα. Περιλάμβανε τις σχολέ;ς:

v  φιλοσοφίας,

v  γεωμετρίας,

v  αστρονομίας και

v  γραμματικής.

 

v  Διευθυντής ο Λέων Φιλόσοφος  ή Μαθηματικός .

v  Αποτέλεσμα: Η αναβίωση των αρχαίων γραμμάτων  .

 

γ. Ενδιαφέρον για τους κλασικούς

 

v  Οι λόγιοι αναζητούν, συλλέγουν, μελετούν και αντιγράφουν  χειρόγραφα της αρχαίας γραμματείας .

v  Φώτιος, ο πιο σημαντικός.  Έργα του:

Ø  Μυριόβιβλος ,το σημαντικότερο έργο του: Περιέχει 300 φιλολογικά δοκίμια .

Ø  λεξικό,

Ø  ομιλίες,

Ø  θεολογικά έργα.

v  Πραγματοποίησε τον εκχριστιανισμό των Σλάβων.

 

δ. Αραβικοί πόλεμοι και επική ποίηση

 

v  Πώς αντιμετώπισαν οι Βυζαντινοί τους Άραβες τον 9^ο αι.;

v Ως τα μέσα του 9ου αιώνα το Βυζάντιο βρισκόταν συνεχώς σε θέση άμυνας απέναντι στους Άραβες, οι οποίοι πραγματοποιούσαν εισβολές και λεηλασίες στις μικρασιατικές επαρχίες.

 

v  Αποκορύφωμα των καταστροφών αποτέλεσε η άλωση από τους Άραβες του Αμορίου, του ισχυρότερου φρουρίου της Μ. Ασίας και πατρίδας της άρχουσας δυναστείας (838).

 

 

v  Τότε ο αυτοκράτορας Θεόφιλος (829-842) προσπάθησε να κινητοποιήσει τους Χριστιανούς της Ανατολής και της Δύσης σε μια γενική συμμαχία κατά του Ισλάμ.

v Λίγο αργότερα άρχισε η βυζαντινή αντεπίθεση. Ο βυζαντινός στρατός πέρασε τον Ευφράτη (859) και νίκησε τον εμίρη της Μελιτηνής (863).

 

v  Πώς διαμορφώθηκε η βυζαντινή επική ποίηση;

v Οι συνεχείς πόλεμοι στα σύνορα με τους Άραβες προμήθευσαν πλούσιο υλικό για τη διαμόρφωση της βυζαντινής επικής ποίησης.

 

v Ανώνυμοι τραγουδοποιοί συνέθεσαν άσματα/τραγούδια που εξυμνούν τους αγώνες των ακριτών, δηλ. των στρατιωτών που προστάτευαν τα ανατολικά σύνορα (άκραι) του Βυζαντίου, και ιδίως του Διγενή Ακρίτα.

 

 

v Αξιομνημόνευτο είναι επίσης ένα σύντομο έπος που εξυμνεί τους άθλους του Αρμούρη, ο οποίος φαίνεται ότι έχει σχέση με το Αμόριο της Φρυγίας.

 

v Τα ηρωικά άσματα αυτού του είδους που κατά τον λόγιο Αρέθα (μέσα 9ου μέσα 10ου αι.), έψαλλαν τραγουδιστές, περιφερόμενοι στις επαρχίες της Μ. Ασίας, θεωρούνται τα σημαντικότερα δείγματα της δημώδους ή λαϊκότροπης λογοτεχνίας των Βυζαντινών, η οποία αναπτύσσεται παράλληλα με τη λόγια Γραμματεία.

 

v   Ποιοι ήταν οι ακρίτες;

v Οι στρατιώτες που προστάτευαν τα ανατολικά σύνορα (άκραι) του Βυζαντίου. Γνωστός ακρίτας ο Διγενής Ακρίτας.

 

Σελ. 39  /  4. Η διάδοση του Χριστιανισμού στους Μοραβούς και τους Βουλγάρους.

 

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

 

v  Εκχριστιανισμός των Σλάβων: Ξεκίνησε από τη Μοραβία. Ο ηγεμόνας τους, Ραστισλάβος ζήτησε από το βυζάντιο  ιεραποστόλους για να διδάξουν το Χριστιανισμό και να αντιμετωπίσει την απειλή των Γερμανών και των Βουλγάρων.

 

v  Ο αυτοκράτορος Μιχαήλ Γ΄ και ο πατριάρχης Φώτιος έστειλαν  το 863 τους Θεσσαλονικείς αδελφούς Μεθόδιο και Κωνταντίνο / Κύριλλο. Έμπειροι διπλωμάτες, λόγιοι, με άριστη γνώση της σλαβικής και άλλων γλωσσών.

 

 

v  Ο Κωνσταντίνος  δημιούργησε το σλαβικό αλφάβητο, απέδωσε στα σλαβικά τη Θεία Λειτουργία και τα ιερά βιβλία.  Με τη σλαβική οι Μοραβοί  κατανόησαν το κήρυγμα του Χριστού και το ιεραποστολικό έργο στέφθηκε με επιτυχία.

 

v  Σημασία του εκχριστιανισμού:

1. Οργάνωση της σλαβικής εκκλησίας και μύηση των Σλάβων στον ελληνικό πολιτισμό
2. Ενότητα των Σλάβων, αφού  κοινότητα και πίστη ήταν κοινά.

 

v  Εκχριστιανισμός των Βουλγάρων:  Ο Βούλγαρος ηγεμόνας Βόρης υποχρεώθηκε από το βυζαντινό στρατό να δεχτεί το χριστιανισμό  και να βαπτιστεί και ο ίδιος., γιατί η παπική εκκλησία επιδίωκε την επέκταση της ρωμαιοκαθολικής επιρροής.

 

v  Η σύνοδος του 867 αναθεμάτισε τον πάπα,   απέρριψε  το δόγμα περί εκπόρευσης του Αγίου Πνεύματος και εκ του Υιού,   καταδίκασε την επέμβαση της  Ρώμης στη Βουλγαρία.

 

 

v  Η σύνοδος του 870 αποφάσισε την υποταγή της εκκλησίας της Βουλγαρίας στο πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης.

 

 

Σελ. 41-42  /  5. Η Βυζαντινή Εποποιϊα. Επικοί αγώνες και επέκτασης της αυτοκρατορίας

 

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

 

Ø  Μακεδονική δυναστεία

v  Ρωμανός Λακαπηνός: Μεγάλη στρατιωτική αντεπίθεση κατά των Αράβων.

 

v  Στρατηγός Ιωάννης Κουρκούας : κατάληψη της Έδεσσας της Συρίας.

 

v  Νικηφόρος Φωκάς, Ιωάννης Τσιμισκής, Βασίλειος Β΄ : Επικές νίκες: Ανάκτηση της: Κρήτης, Κύπρου, Κιλικίας,  πόλεις, τμήματα της Συρίας και της Παλαιστίνης.

 

v  Συμεών  -  Εχθρικές οι σχέσεις με τους βυζαντινούς, γιατί:

1.                  Πολιορκία της Πόλης,

2.                  επιδίωξη ίδρυσης βουλγαροβυζαντινής αυτοκρατορίας

3.                  αυτοτιτλοφόρηση  ως βασιλεύς Βουλγάρων και Ρωμαίων.

 

v  Πέτρος, διάδοχος Συμεών. Φιλικές σχέσεις με Βυζάντιο. Γάμο με ανεψιά Ρωμανού Λακαπηνού.

 

v  Σαμουήλ: Εχθρικές σχέσεις με τους  Βυζαντινούς. Ιδρύει νέο βουλγαρικό κράτος με κέντρο την Αχρίδα. Νικήθηκε από τον Βασίλειο Β΄ στις μάχες του Σπερχειού  και του Κλειδίου και τα σύνορα του βυζαντίου έφτασαν πάλι στο Δούναβη (10^ος  & 11^ος αι.).

 

v  Οικονομικές συνέπειες των πολέμων:

1.                  Απόκτηση νέων  εδαφών και μεγαλύτερο παραγωγικό δυναμικό,

2.                  αύξηση  της παραγωγής και των εσόδων του κράτους,

3.                  διακοπή των αραβικών επιδρομών,

4.                  αύξηση των νομισματικών αποθεμάτων,

5.                  ενίσχυση του διεθνούς κύρους της αυτοκρατορίας και της αυτοπεποίθησης των υπηκόων της.

 

Σελ. 43-44  /  6. Ίδρυση, εξέλιξη και εκχριστιανισμός του Ρωσικού κράτους

 

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

 

v  Οι Βάραγγοι ή Ρως ή Βίκιγκς ή Νορμανδοί  =  σκανδιναβικά φύλα που εμφανίστηκαν στο χώρο της σημερινής Ρωσίας τον 9^ο αι. και καταγίνονταν με εμπορικές και πειρατικές δραστηριότητες.

 

v  Αναμείχθηκαν με τους ανατολικούς  Σλάβους και έφτιαξαν το ρωσικό λαό και κράτος: την ηγεμονία του Κιέβου.

 

v  Ο ι Ρώσοι έδωσαν το όνομα και την κρατική οργάνωση , ενώ οι Σλάβοι τη γλώσσα και τη λαϊκή βάση.

 

v  Δύο εκστρατείες ανεπιτυχείς κατά της Πόλης το 10^ο αι..

v  Σύναψη εμπορικών συνθηκών.

 

v  Εκχριστιανισμός Ρώσων:Από τα μέσα ως τα τέλη του 10^ου αι.

 

v  Συνέπειες:     1.Επιρροή του χριστιανικού και του βυζαντινού πολιτισμού στους Ρώσους. .

2.Εντατικοποίηση των εμπορικών συναλλαγών

3. Αύξηση των βαράγγων και ρώσων μισθοφόρων  στο βυζαντινό στρατό.

 

v  Ο Βασίλειος Β΄ ζητά βοήθεια από τον ρώσο ηγεμόνα Βλαδίμηρο με την υπόσχεση να παντρευτεί την αδερφή του Άννα για να συντρίψει την ανταρσία των βυζαντινών γαιοκτημόνων.

 

v   Ο Βασίλειος ξεχνά την  υπόσχεσή του και ο Βλαδίμηρος καταλαμβάνει τη Χ ερσώνα .

 

v  Ο Βασίλειος πραγματοποιεί  την υπόσχεσή του.

 

v  Κατόπιν αυτού  ο Βλαδίμηρος  βαπτίστηκε χριστιανός ακολουθώντας το παράδειγμά του και άλλοι Ρώσοι.

 

 

Σελ. 45-46 /   7.Σχέσεις Βυζαντίου – Δύσης. Αγώνες για τη διατήρηση των ιταλικών κτήσεων

 

                                                                   ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

v  Τον 7^ο και  8^ο  αι. αύξηση των ελληνικών πληθυσμών στη Σικελία και τη Ν. Ιταλία (Μεγάλη Ελλάδα)  εξαιτίας των σλαβικών επιδρομών.

 

v  Αρχές 10^ου αι. κατάκτηση της Σικελίας από τους Άραβες. Οι Έλληνες μεταναστεύουν στη Ν. Ιταλία.

 

v  Η βυζαντινή  Ν. Ιταλία  περιλάμβανε τα θέματα: Λογγοβαρδίας, Καλαβρίας, Λουκανίας.

 

v  Η ιταλική πολιτική των Μακεδόνων αποσκοπούσε:

 

α. στη διατήρηση και την επέκταση των κτήσεών τους στην Ιταλία  και

 

 β. στην απόκρουση των αραβικών επιθέσεων και της γερμανικής απειλής.

 

v Ο Κωνσταντίνος Ζ΄ προσπάθησε να εξασφαλίσει συμμάχους στη Δύση και αντάλλαξε πρεσβείες με τους ηγέτες της. Ωστόσο νικήθηκε στρατιωτικά από τους Άραβες (μέσα 10ου αι.).

 

v Ο Νικηφόρος Φωκάς έναντι των Αράβων της Σικελίας και των Γερμανών ακολούθησε αμυντική τακτική, στηριζόμενος σε συμμαχίες με ιταλούς ηγεμόνες και στη βοήθεια του τοπικού πληθυσμού.

 

v  Όθων Α΄: Στέφεται βασιλεύς Ιταλίας και αυτοκράτωρ Ρωμαίων. Στέλνει τον πρεσβευτή Λιουτπράνδο στην Κωνσταντινούπολη  για σύναψη ειρήνης και γάμων του Όθωνα με μια βυζαντινή πριγκήπισσα , με προίκα τις βυζαντινές κτήσεις της Ν.  Ιταλίας .

 

v  Απόρριψη των προτάσεων από Φωκά.

 

v  Ιωάννης Τζιμισκής:

α. Συνένωσε τα τρία ιταλικά κατεπανάτα

β. ακολούθησε  μετριοπαθή πολιτική έναντι των Γερμανών

γ. Η ανεψιά του Θεοφανώ παντρεύτηκε τον  Όθωνα Β΄.

 

v  Όθων Β ΄: Αλαζόνας, διέσχισε τη  βυζαντινή Ν. Ιταλία  αλλά νικήθηκε από τους  Άραβες.

 

v  Αποκατάσταση των σχέσεων Βυζαντίου και Γερμανών μετά το θάνατό του.

 

v  Επιρροή του βυζαντινού πολιτισμού μέσω Θεοφανούς  στους Γερμανούς.

 

 

v  Βασίλειος Β΄:  Αποτελεσματική αντιμετώπιση απειλών με τη βοήθεια των Βενετών και των Πισατών. Παραχώρηση  εμπορικών προνομίων στους Βενετούς.

 

v  Μέσα 11^ου αι. εμφάνιση νέου εχθρού: των Νορμανδών.

 

Σελ. 48-49 / 1. Οι εξελίξεις στην οικονομία και την κοινωνία

 

ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ

v  Εξαφάνιση των γαιοκτημόνων αριστοκρατών μετά τις εισβολές του 7^ου αι.

v  Σχηματισμός μιας νέας αριστοκρατίας της γης (η επαρχιακή), και της αριστοκρατίας των αξιωμάτων(η αστική).

v  Επιγαμίες μεταξύ των δύο ομάδων και συγχώνευση τους σε μια τάξη , την τάξη των δυνατών, στα τέλη του 10^ου αι.

v  Τάξη των δυνατών:

Ø  πολιτικοί,

Ø  στρατιωτικοί,

Ø  θρησκευτικοί άρχοντες,

Ø  διαχειριστές της κρατικής, αυτοκρατορικής, εκκλησιαστικής και μοναστικής περιουσίας.

v  Οι αγροτικές μάζες, οι πένητες:

Ø  ελεύθεροι γαιοκτήμονες,

Ø  ακτήμονες γεωργοί, που νοίκιαζαν  γη για καλλιέργεια,

Ø   οι πάροικοι, που ήταν συναισθηματικά δεμένοι με τη γη ή προσωπικά εξαρτημένοι από τους κυρίους τους.

 

v  Αρχές του 9^ου αι. : Απώλεια των κτημάτων των αγροτών από τους μεγαλογαιοκτήμονες με νόμιμους ή παράνομους τρόπους.

v  Φορολογική  πίεση από το κράτος.

v  Τα κτήματα των μεγαλογαιοκτημόνων ήταν διάσπαρτα και πολλά, ονομάζονταν χωρία ή προάστεια και τα καλλιεργούσαν οι πάροικοι.

v  Οι ευγενείς ζούσαν πολυτελώς αλλά δεν δαπανούσαν χρήματα για τη βελτίωση των υποστατικών και τα μέσα και τις τεχνικές παραγωγής.

v  Συνέπειες: Στάσιμη  η αγροτική παραγωγή και ευάλωτη στις κρίσεις του 11^ου αι.

 

v  Ανάπτυξη της αστικής οικονομίας. Εκχρηματισμένη.

v  Ανοικοδόμηση πόλεων: Πάτρα, Σπάρτη, και ίδρυση νέων.

v  Μετατροπή κάστρων σε αστυκώμαι ή αγροτοπόλεις = αστικά κέντρα με ημιαγροτικό χαρακτήρα.

v  Σημαντικές εμπορικές πόλεις: Έφεσος, Τραπεζούντα, όπου εμποροπανήγυρ εις.

v  Οργανωμένοι οι έμποροι και οι βιοτέχνες σε συντεχνίες ή επαγγελματικά σωματεία, τα συστήματα.

v  Επαρχικόν Βιβλίον = Συλλογή διατάξεων στις αρχές του 10^ου αι. που καθόριζε τη λειτουργία των συστημάτων στην Κων/λη.

v  Επιχειρήσεις επεξεργασίας ειδών πολυτελείας.

v  Αναβίωση του εξωτερικού εμπορίου.  Με Βούλγαρους, Ρώσους, Βενετία, Χαλιφάτο - Κάιρο.

v  Συνέπειες της αστικής ανάπτυξης: Δημιουργία μεσαίας τάξης: εμποροβιοτεχνών, ναυκλήρων, τραπειζιτών.

v  Η νέα τάξη ήταν οργανωμένη σε συντεχνίες ή αδελφότητες, υποκινούσε τα λαϊκά στρώματα κατά των ευγενών.

v  Στις πόλεις, ο λαός φτωχός, δούλευε περιστασιακά ή άνεργος.

 

Σελ. 50  /  Η νομοθεσία της Μακεδονικής Δυναστείας και η σύγκρουσή της με τους δυνατούς

 

                                                                                ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

α. Η νομοθετική δραστηριότητα

v Γιατί οι αυτοκράτορες της Μακεδονικής δυναστείας αναθεώρησαν τη νομοθεσία των Ισαύρων και εξέδωσαν νέους νόμους προσαρμοσμένους στις οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες της εποχής τους;

α. για να κάνουν περισσότερο εύρυθμη τη λειτουργία της διοίκησης και

β. να λύσουν τα επείγοντα κοινωνικά προβλήματα.

 

v  Ποιες συλλογές ή νόμοι εκδόθηκαν;

1.Πρόχειρος Νόμος: εύχρηστο απάνθισμα νόμων που αντικατέστησε την Εκλογή, νομική συλλογή των Ισαύρων.

2. Επαναγωγή: εισαγωγή στον Πρόχειρο Νόμο που καθόριζε με ακρίβεια τις αρμοδιότητες του αυτοκράτορα και του πατριάρχη.

3. Βασιλικά: συλλογή νόμων, η οποία αντλεί κυρίως από τις νομικές συλλογές του Ιουστινιανού (60 βιβλία).

4. Επαρχικόν Βιβλίον: διατάξεις που ρύθμιζαν τη λειτουργία των συντεχνιών της Κωνσταντινούπολης.

5. Νεαρές: νέοι νόμοι που απέβλεπαν κυρίως στον περιορισμό της μεγάλης γαιοκτησίας.

v  Τι επιδίωκαν οι δυνατοί;

Ø  Να ιδιοποιηθούν τη γη των φτωχών

Ø  Να αποσπάσουν προνόμια και

Ø  Ν α αποκτήσουν πολιτική εξουσία.

 

v  Το Βυζαντινό κράτος δεν μπορούσε να ανεχτεί  τις παραπάνω επιδιώξεις γιατί:

1.                  Οι ελεύθεροι αγρότες  υπηρετούσαν στους στρατούς των θεμάτων.

2.                  Οι φόροι που πλήρωναν  αποτελούσαν την κύρια πηγή των κρατικών εσόδων.

3.                  Η άμυνα κα η οικονομία του Βυζαντίου  στηρίζονταν στη μικρή και μεσαία αγροτική ιδιοκτησία.

Ø  Γι’ αυτό  οι αυτοκράτορες για 80 χρόνια  προσπάθησαν με τις  Νεαρές να προστατέψουν τους  αγρότες  και τους  ελεύθερους καλλιεργητές  από τις καταχρήσεις των δυνατών.

 

v  Με τους παραπάνω νόμους  - τις Νεαρές - επιτεύχθηκαν τα εξής:

1.                  Να προτιμώνται ως αγοραστές οι γείτονες και οι συγγενείς, όταν πουλιόταν ένα κομμάτι κοινοτικής γης.

2.                  Να δίνονται πίσω τα χωράφια από τους δυνατούς  στους  φτωχούς ιδιοκτήτες τους χωρίς αποζημίωση.

3.                  Να απαγορεύεται η πώληση και η αγορά στρατιωτικών  κτημάτων. Όποιος  είχε τέτοια κτήματα  ήταν υποχρεωμένος να στρατεύεται.

4.                  Να περιοριστεί  η αύξηση της εκκλησιαστικής περιουσίας .

5.                  Να πληρώνουν οι δυνατοί τους φόρους των φτωχών, υποχρέωση που βάραινε όλη την κοινότητα, το αλληλέγγυον.