Λογοτεχνία Α΄ Γυμνασίου

 Θεματική ενότητα: Οικογενειακές σχέσεις

 

Κείμενο: Ο παππούς και το εγγονάκι – Λέων Τολστόι

 

Ø  Χαρακτηριστικά του λαϊκού παραμυθιού

J  Δεν δηλώνεται ο τόπος και ο χρόνος.

J  Η δράση είναι γοργή και κυριαρχούν οι μικρές και σύντομες προτάσεις.

J  Στο τέλος του παραμυθιού έχουμε διδακτικό μήνυμα.

 

Ø  Βασικά θέματα

J  Η συμβίωση του γέροντα γονιού με τα παιδιά του και το εγγονάκι του.

J  Η άσχημη συμπεριφορά των παιδιών του προς αυτόν.

J  Η αδυναμία εκτέλεσης πράξεων εξαιτίας της ηλικίας.

 

Ø    Ανάλυση

Τα χαρακτηριστικά των ηλικιακών φάσεων είναι;

1. Η παιδική ηλικία: Τότε το παιδί είναι αθώο και αγνό. Αισθάνεται την αδικία αλλά δεν μπορεί να αντιδράσει.

2. Η μέση ηλικία (γονείς): Ο άνθρωπος τότε αισθάνεται πολύ δυνατός σωματικά και πνευματικά, δημιουργικός, δεν καταλαβαίνει την αδυναμία των γερόντων και επιβάλλει τις απόψεις και κυριαρχεί.

3. Η τρίτη ηλικία (ο παππούς): Οι άνθρωποι της τρίτης ηλικίας έχουν εγκαταλειφθεί από τις σωματικές, ψυχικές και πνευματικές τους δυνάμεις, για αυτό δέχονται παθητικά και καρτερικά τις συμπεριφορές των νεότερων.

 

Ø    Γλώσσα – Ύφος

Απλή δημοτική με σύντομες περιεκτικές φράσεις. Και το ύφος είναι απλό, λιτό.

 

Ø    Τεχνικές αφήγησης

J  Διήγηση σε γ΄ πρόσωπο και διάλογος σε ένα σημείο.

 

Ø    Χαρακτηρισμοί

Τα παιδιά του παππού: Συμπεριφέρονται με απάθεια, χωρίς συναισθηματισμούς, αγάπη και τρυφερότητα προς τον παππού. Δεν τον αντιμετωπίζουν με κατανόηση προς την ηλικία του και στοργή. Σαν να μην υπάρχει καμιά συγγένεια ανάμεσά τους.

 

Το εγγονάκι: Στεναχωριέται για την άσχημη συμπεριφορά των γονιών του προς τον παππού. Γνωρίζει την αδικία που συμβαίνει και με την ευρηματικότητα του νου του τους δείχνει το σφάλμα τους. Βλέπει τον παππού με αγάπη, κατανόηση και στοργή.

 

Θεματική ενότητα: Παλαιότερες μορφές ζωής

 

Κείμενο: Η Νέα Παιδαγωγική – Νίκος Καζαντζάκης

           

Ø  Χαρακτηριστικά του αποσπάσματος

Η Νέα Παιδαγωγική είναι απόσπασμα από την ΄΄Αναφορά στο Γκρέκο΄΄. Είναι αυτοβιογραφικό και αναφέρεται σε εμπειρίες της πρώτης μέρας στο σχολείο και σε παιδαγωγικές μεθόδους –αυταρχικές- και αντιλήψεις παλαιότερων εποχών.

Ø   Ενότητες

1^η ενότητα: Με τα μαγικά πάντα μάτια………..κι έδειξε τη βίτσα.

2^η ενότητα: Από το Δημοτικό Σκολειό………..ας φέρει βούτυρο.

 

Άσκηση: Να δώσετε πλαγιότιτλους στις παραπάνω θεματικές ενότητες.

 

Ø     Βασικά θέματα

J  Παιδαγωγικές μέθοδοι: Η συμβολή τους στην εκπαιδευτική διαδικασία αλλά και στη διάπλαση της προσωπικότητας των μαθητών.

J  Η εμπειρία της πρώτης μέρας στο σχολείο και η αποτύπωσή της στη συνείδηση των μικρών μαθητών.

 

Ø    Ανάλυση

Ο συγγραφέας μας αφηγείται την εμπειρία της πρώτης του μέρας στο σχολείο και ύστερα αναφέρεται στις παιδαγωγικές μεθόδους που ήταν βάναυσες, σκληρές και απάνθρωπες, τις οποίες μεταχειρίζονταν οι δάσκαλοι και συναινούσαν και οι γονείς, κάτι που απηχεί τις αντιλήψεις για τη διδασκαλία μιας άλλης εποχής.

                 

Ø    Γλώσσα – Ύφος

Η γλώσσα του κειμένου είναι δημοτική, με πολλούς κρητικούς ιδιωματισμούς(σκολειό, αντρειευόμουν, χτίρι, φούχτα, περφάνια, κάμε, σφαγάρι, σταυρουλάκι, παρέδωκε, θωράς).

Το ύφος του κειμένου είναι λιτό και γλαφυρό χάρη στην ύπαρξη πολλών μεταφορών. Σε αρκετά σημεία ειρωνικό, όταν αναφέρεται στη ΄΄Νέα Παιδαγωγική΄΄. Μάλιστα, όταν το παιδί την ταυτίζει με γυναίκα, το ύφος γίνεται χιουμοριστικό. Οι διάλογοι καθιστούν το ύφος ζωντανό και παραστατικό. Τέλος, οι ημιπερίοδοι με την άνω τελεία κάνουν το ύφος γοργό.

 

Ø    Τεχνικές αφήγησης

J  Αφήγηση σε α΄ πρόσωπο στην πρώτη ενότητα. Ο αφηγητής είναι ο ίδιος ο συγγραφέας .

J  Αφήγηση σε γ΄ πρόσωπο στη δεύτερη ενότητα.

J  Πλάγιος λόγος χρησιμοποιείται στα λόγια των πρωταγωνιστών.

 

Ø    Σχήματα λόγου

J  Μεταφορές

J  Προσωποποίηση

J  Παρομοίωση

J  Εικόνες

Άσκηση: Να βρείτε στο κείμενο τα παραπάνω σχήματα λόγου.

 

Ø    Χαρακτηρισμοί

Ο συγγραφέας-αφηγητής και πρωταγωνιστής του αποσπάσματος, ο μικρός Καζαντζάκης  είναι ένα μικρό παιδί που ξεκινά το σχολείο. Αισθάνεται χαρούμενος και περήφανος για αυτό. Ταυτόχρονα, είναι και φοβισμένος, γιατί το σχολείο και ο κόσμος του είναι άγνωστος σ’ αυτόν.

Οι γονείς του μικρού μαθητή είναι δίπλα του. Η μητέρα του με αγάπη και τρυφερότητα του φορά το βαπτιστικό του σταυρό για προστασία, του δίνει ένα κλωναράκι βασιλικό και την ευχή της για καλή αρχή για να τον εμψυχώσει. Ο πατέρας του τον κρατά από το χέρι και τον πηγαίνει στο σχολείο. Καταλαβαίνει την αγωνία του γιου του και τον χαϊδεύει στο κεφάλι. Ωστόσο, σύμφωνα με τις αντιλήψεις της εποχής, είναι σκληρός και στα λόγια όταν λέει στο δάσκαλο:΄΄Το κρέας δικό σου, κάμε τον άνθρωπο.

Ο δάσκαλος παρουσιάζεται αυταρχικός, σκληρός, απάνθρωπος. Η Νέα Παιδαγωγική που εφάρμοζε αφορούσε μόνο το διδακτικό μέρος και όχι τη συμπεριφορά και τη στάση του απέναντι στους μικρούς μαθητές. Δεν υπολόγιζε καθόλου τα συναισθήματα και τις ψυχικές ανάγκες των παιδιών. Βέβαια αυτή η στάση ήταν σύμφωνη με τη νοοτροπία κα τις αντιλήψεις της εποχής του για τη διδασκαλία, την οποία αποδέχονταν και οι γονείς.

Ø    Ερωτήσεις

Να απαντηθούν οι ερωτήσεις 1, 2 και 3 του βιβλίου.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 ΕΛΕΝΗ ΤΟΥ ΕΥΡΙΠΙΔΗ - Α΄ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ

Α΄ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ – Στίχοι 437-575

1^η σκηνή, στίχοι 437-494

Ø  Στην 1^η σκηνή μας δίνεται η ταυτότητα του Μενέλαου. Ο Δραματικός μονόλογος (λέει τις σκέψεις του φωναχτά) του Μενέλαου στοχεύει στα να προκαλέσει τον έλεο και το φόβο των θεατών. Ο μονόλογος του Μενέλαου δεν προωθεί αλλά επιβραδύνει της εξέλιξη του μύθου.

Ø  Ο Μενέλαος παρουσιάζεται καυχησιάρης, αφού αναφέρεται στους προγόνους τους και στα κατορθώματά του στην Τροία, σε αντίθεση με την παροντική του κατάσταση στην οποία είναι ναυαγός και ταλαιπωρημένος. Φαίνεται ανασφαλής και φοβισμένος. Είναι τραγικό πρόσωπο αφού από πορθητής της Τροίας κατάντησε ζητιάνος. Πλανάται, αφού νομίζει ότι πήρε μαζί του  από την Τροία την Ελένη , ενώ έχει το είδωλό της.

 

Ø  Διάνοια: Η μεταστροφή της τύχης

 

Ø  Όψις: Σκηνοθετικές πληροφορίες εντοπίζονται σε διάφορα σημεία.

 

Ø  Λέξις (= το ύφος και η γλώσσα, σχήματα λόγου): Αντιθέσεις, Γνωμικά, Τραγική ειρωνεία,  Ρητορική ερώτηση.

 

Ø  Σχόλια βιβλίου: 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11

 

Ø  Ας εμβαθύνουμε, σελ. 41:

 

§  Στο Α΄ Επεισόδιο – που αποτελεί ένα από τα επικά – διαλογικά μέρη της τραγωδίας – έχουμε την εμφάνιση του Μενέλαου. Δεν βρισκόμαστε στην αρχή του έργου αλλά η δράση έχει αρχίσει. Παρ’ όλα αυτά, υποστηρίζεται ότι ο μονόλογος του Μενέλαου είναι ένας δεύτερος Πρόλογος.

·       Τα στοιχεία που στηρίζουν την παραπάνω άποψη: Ο Μενέλαος αυτοσυστήνεται και παίρνουμε πληροφορίες για τον ίδιο και τη ζωή του.

·       Ο δεύτερος αυτός πρόλογος εξυπηρετεί τις ακόλουθες δραματικές σκοπιμότητες:

1.     Γνωρίζουμε την ταυτότητα του Μενέλαου.

2.     Ο Ευριπίδης προετοιμάζει τους θεατές για την αναγνώριση των δύο συζύγων, πράγμα που τους κρατά σε αγωνία.

3.     Με τους δύο προλόγους – της Ελένης και του Μενέλαου – ο Ευριπίδης παρουσιάζει τις ζωές τους ως βίους παράλληλους.

 

·       Η εμφάνιση του Μενέλαου – ενός βασιλιά και ενός από δύο αρχηγούς της εκστρατείας του τρωικού πολέμου ως  ταλαιπωρημένου και φοβισμένου ναυαγού δεν έκανε καλή εντύπωση στους θεατές, λαμβάνοντας υπόψη ότι ο κωμωδιογράφος Αριστοφάνης σατίρισε με έντονη ειρωνεία την προσπάθεια του Ευριπίδη να συγκινήσει τους θεατές με τη ρακοφορία των ηρώων του. 

·       Όμως, ο Ευριπίδης σκοπεύει με αυτόν τον τρόπο να απομυθοποιήσει τους ήρωες – που ήταν κάποτε σπουδαίοι και σημαντικοί – να δείξει ότι η ανάγκη (η πείνα, οι κακουχίες, το κρύο, ο πόλεμος) εξισώνει τους ανθρώπους – βασιλιάδες και απλούς θνητούς και να καλλιεργήσει το αντιπολεμικό και φιλειρηνικά συναισθήματα στους θεατές.

2^η σκηνή, στίχοι 495-541

Διάνοια: Η μεταστροφή της τύχης και κυρίως από την ευτυχία στη δυστυχία.

Ø  Όψις: Σκηνοθετικές πληροφορίες εντοπίζονται σε διάφορα σημεία.

Ø  Λέξις (= το ύφος και η γλώσσα, σχήματα λόγου): Αντιθέσεις, τραγική ειρωνεία, οξύμωρο σχήμα.

Ø  Σχόλια βιβλίου: 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 23.

Ø  Ας εμβαθύνουμε, σελ. 45:

·       Οι λόγοι για τους οποίους επιλέγεται από τον Ευριπίδη ως θυρωρός μια αδύναμη γυναίκα και όχι ένας χειροδύναμος στρατιώτης & ο ρόλος της συγκεκριμένης σκηνής στη δραματική οικονομία:

1.     Λόγοι: Επιλέγεται μια αδύναμη γυναίκα για να δώσει ο ποιητής κωμικοτραγικό χαρακτήρα στη σκηνή και να φανεί η αντίθεση του παρελθόντος και του παρόντος της ζωής του Μενέλαου: ο πορθητής Μενέλαος σπρώχνεται από μια γυναίκα.

 

2.     Ρόλος της θυρωρού: Στην αρχή φέρεται σκληρά στον ξένο όχι από κακία αλλά από φόβο μήπως τον σκοτώσει ο Θεοκλύμενος. Αργότερα τον συμπονεί , δεν επιμένει για την ταυτότητά του.

 

·       Μεν την επινόηση του ειδώλου της Ελένης δημιουργείται μια έντονη αντίθεση ανάμεσα στο είναι και το φαίνεσθαι – στο πρόσωπο της Ελένης στον Πρόλογο και την Πάροδο. Η αντίθεση αυτή εμφανίζεται και στα πρόσωπα του Μενέλαου και της Γερόντισσας στα ακόλουθα σημεία:

1.     Ο Μενέλαος νομίζει ότι έχει φέρει από την Τροία την Ελένη, ενώ κουβαλά το είδωλό της.

2.     Νομίζει ότι θα τον λυπηθούν στο παλάτι και θα τον βοηθήσουν. 

3.     Η γερόντισσα δεν φαντάζεται ότι ο ζητιάνος είναι ο Μενέαλος.

4.     Ενώ δείχνει σκληρή, απότομη και άκαμπτη, έχει ευαίσθητη ψυχή και ανησυχεί για τη ζωή του ξένου.

5.     Διώχνει τον ξένο όχι επειδή είναι ζητιάνος αλλά από φόβο μήπως τον σκοτώσει ο Θεοκλύμενος.

6.     Δεν μισεί, αλλά αγαπά τους Έλληνες.

3^η σκηνή, στίχοι 542-575

Ø  Ο Μενέλαος πληροφορείται ότι η Ελένη βρίσκεται στην Αίγυπτο πριν ακόμη οι Αχαιοί πάνε στην Τροία. Αυτό του προκαλεί σύγχυση και αμηχανία. Έπειτα, δείχνει σύνεση και αποφασίζει να περιμένει να έρθει ο βασιλιάς ελπίζοντας να τον βοηθήσει να επιστρέψει στην πατρίδα του.

Ø  Διάνοια: Η βασική ιδέα της 3^ης σκηνής βρίσκεται στο στίχο 575: ΄΄Η πιο μεγάλη δύναμη είναι η ανάγκη΄΄. 

Ø  Όψις: Σκηνοθετικές πληροφορίες εντοπίζονται σε διάφορα σημεία.

Ø  Λέξις (= το ύφος και η γλώσσα, σχήματα λόγου): Ερωτήσεις απορίας, Αντιθέσεις, Γνωμικό.

 

Ø  Σχόλιο βιβλίου: 28

 

Ø  Ας εμβαθύνουμε, σελ. 47 :

·       Ο Ευριπίδης συνήθιζε να κατεβάζει τους ήρωες από το βάθρο, στο οποίο τους είχε τοποθετήσει το έπος, και να τους εμφανίζει με απόλυτα ρεαλιστικό τρόπο ως κοινούς καθημερινούς ανθρώπους. Στο Α΄ επεισόδιο τα στοιχεία που καθιστούν τον Μενέλαο τυπικό ευριπίδειο ήρωα είναι τα εξής:

1.     Παρουσιάζεται ρακένδυτος

2.     Παρουσιάζεται ανασφαλής, φοβισμένος, αμήχανος, ανήμπορος ακόμη και απέναντι σε μια μεγάλη γυναίκα

3.     Ζητά ελεημοσύνη

4.     Δεν γνωρίζει πού βρίσκεται 

·       Τα χαρακτηριστικά μιας εποχής που αμφισβητεί τους μύθους και τα είδωλα είναι αυτή στην οποία υπάρχει και συμβαίνουν:

1.     Δημοκρατία και ελευθερία της σκέψης και της έκφρασης

2.     Οικονομική ευημερία

3.     Πνευματική άνθηση

4.     Σημαντικά γεγονότα, όπως πόλεμοι και επαναστάσεις

·       Ασφαλώς και στην εποχή μας - εποχή της τεχνολογίας, της πολύπλευρης ενημέρωσης και του διαδικτύου - υπάρχουν και συμβαίνουν όλα τα παραπάνω. Για το λόγο αυτό οι άνθρωποι – πολίτες στοχάζονται, αμφισβητούν, ασκούν κριτική, αμφιβάλλουν, διεκδικούν, υπερασπίζονται τα δικαιώματά τους, αντιδρούν. 

 

Ø  Ερωτήσεις Α΄ επεισοδίου, σελίδας 48:

2^η ερώτηση, α & β:  Τα θέματα που θίγουν οι δύο ήρωες βρίσκονται στην 1^η και 2^η σκηνή.  Ο Μενέλαος αυτοσυστήνεται και παίρνουμε πληροφορίες για τον ίδιο και τη ζωή του. Γνωρίζουμε την ταυτότητά του. Με τους δύο προλόγους – της Ελένης και του Μενέλαου – ο Ευριπίδης παρουσιάζει τις ζωές τους ως βίους παράλληλους. Οι δύο σύζυγοι βρίσκονται σε δεινή θέση, χωρίς να βλέπουν ελπίδα για το μέλλον τους (τρόπος με τον οποίο βλέπουν τη ζωής τους).

Ø  6^η ερώτηση: Ψυχολογικές διακυμάνσεις του Μενέλαου:

1.     Καυχιέται για την καταγωγή του, στίχοι 444-447

2.     Θλίβεται για τα βάσανά του, στίχοι 454-455, 465, 474-475

3.     Εκπλήσσεται από τα λόγια της γερόντισσας, στίχοι 529, 533

4.     Στην αρχή βρίσκεται σε σύγχυση και αμηχανία. Αργότερα, δείχνει αποφασιστικότητα και λογική σκέψη, στίχοι 554-575.

 

Ø  7^η ερώτηση: ΄΄Το απρόοπτο παντού καραδοκεί΄΄ :  Τα στοιχεία του επεισοδίου Α΄ που στηρίζουν την παραπάνω άποψη είναι οι απίθανες πληροφορίες που λαμβάνει ο Μενέλαος από τη γερόντισσα αναφορικά με την Ελένη.

                         ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Α΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ 

Θεματική ενότητα: Λαογραφικά

 

Κείμενο: Τα φαντάσματα – Μαρία Ιορδανίδου

 

Ø  Χαρακτηριστικά του αποσπάσματος

Το απόσπασμα έχει λαογραφικό περιεχόμενο, αφού μέσα σ’ αυτό

εκφράζονται αντιλήψεις του λαού, όπως η δεισιδαιμονία που

προέρχεται από την άγνοια και τη μη λογική εξήγηση των πραγμάτων.

 

Ø  Ενότητες

1^η ενότητα: Όταν σπάσεις…………..να τα κάνω χάζι.

2^η ενότητα: Θυμάμαι. ………………..Μα μέρος ήταν αυτό για ύπνο.

3^η ενότητα: Τα χρόνια πέρασαν………….εγώ απογοητεύτηκα.

 

Άσκηση: Να δώσετε πλαγιότιτλους στις παραπάνω θεματικές ενότητες.

 

Ø    Βασικά θέματα

J  Οι λαϊκές προλήψεις και η δεισιδαιμονία.

J  Τα μυστήρια της φύσης.

J  Η αντίφαση ανάμεσα στο υπερφυσικό και το φυσικό στοιχείο.

 

Ø    Ανάλυση

Στην πρώτη ενότητα η αφηγήτρια παραδέχεται ότι πιστεύει στις προλήψεις. Πιστεύει ότι το σπάσιμο του καθρέφτη προκαλεί γρουσουζιά που κρατά επτά χρόνια. Πιστεύει ακόμη ότι οι φωνές των μικρών, η χαρά και η αγνότητα που εκπέμπουν αποτελούν αντίδοτο στη γρουσουζιά, για αυτό και ίδρυσε το νηπιαγωγείο.

Στη δεύτερη ενότητα η πρωταγωνίστρια ανατρέχει στο παρελθόν και αναφέρεται σε ένα περιστατικό που προκάλεσε φόβο και στην ίδια και στα παιδιά.

Στην τρίτη ενότητα η πρωταγωνίστρια δεν έκρυψε το φόβο της από το υπερφυσικό και ανεξήγητο όπως πίστευε περιστατικό .Ύστερα από κάποια χρόνια το μυστήριο λύθηκε με τη λογική. Το περιστατικό φανερώνει το γεγονός ότι οι άνθρωποι της πόλης δεν γνωρίζουν τους ήχους και γενικότερα τα φυσικά φαινόμενα και φοβούνται.

 

Ø    Γλώσσα – Ύφος

Η γλώσσα είναι απλή, δημοτική. Το ύφος λιτό και φυσικό, χιουμοριστικό σε αρκετά σημεία.

 

Ø    Τεχνικές αφήγησης

 

J  Αφήγηση σε α΄ πρόσωπο από έναν αφηγητή που συμμετέχει στα γεγονότα. Για αυτό ονομάζεται δραματοποιημένος.

J  Περιγραφή σε αρκετά σημεία που δίνει σαφήνεια και ακρίβεια.

J  Διάλογος, που δίνει ζωντάνια και παραστατικότητα.

J  Μονόλογος, όπου αποκαλύπτονται οι σκέψεις και τα συναισθήματα της πρωταγωνίστριας.

J  Τα γεγονότα τοποθετούνται σε τρία χρονικά επίπεδα: Στο παρόν, όταν η αφηγήτρια αναφέρεται στο νηπιαγωγείο που ίδρυσε στην πόλη. Στο παρελθόν, όταν αναφέρεται στο περιστατικό που συνέβη στο νεκροταφείο στο Άργος. Στο μέλλον, όταν κάνει λόγο για τη διαμονή τους στην Ύδρα και τη λύση του μυστηρίου.

 

Ø    Σχήματα λόγου

J  Μεταφορές

J  Παρομοιώσεις

J  Εικόνες

J  Αντιθέσεις

J  Επαναλήψεις

 

Άσκηση: Να βρείτε στο κείμενο τα παραπάνω σχήματα λόγου.

 

Ø    Χαρακτηρισμοί

Η πρωταγωνίστρια παρουσιάζεται άνθρωπος με καλοσύνη και αγάπη για τα παιδιά. Αποδέχεται τις προλήψεις και επηρεάζεται από αυτές. Αγαπάει τη φύση, συγχρόνως όμως τη φοβάται, γιατί δεν τη γνωρίζει  καλά. Αντιμετωπίζει τα μυστήρια της φύσης με χιούμορ, είναι γοητευμένη από τα παράξενα, υπερφυσικά στοιχεία, για αυτό και απογοητεύεται όταν δίνεται λογική εξήγηση.

 

Ø    Ερωτήσεις

Να απαντηθούν οι ερωτήσεις 1 και 3 του βιβλίου.